Очеркъ путешествия по Европейской Турций - Виктор Григорович

Осум години по книгата на Ладиженскиј, професорот на Казанскиот универзитет, Виктор Иванович Григорович е првиот Русин кој доаѓа во Македонија со записи за манастирите, црквите и нивните библиотеки и географијата на Македонија.

Ќе ја издаде „Очеркъ путешествия по Европейской Турций (съ картою окрестностней охридскаго и преспанскаго озеръ)“ во Казан, 1848 година. На стр. 206, признава дека при пишувањето пред себе ги имал книгите на Шафарик, Божур, Тафел, Кузенири, Пукевил, Лик, Буе, Гризебах и Милер. Посебно ги ценел последните тројца зашто другите освен за Шафарик биле преокупирани со археологијата на Македонија, а не и за населението.

Григорович врши селекција на она што од истите ќе земе за вистинско. На Буе и Милер ќе им забележи за протежирањето на Србите и населенето на Македонија и Румелија го нарекуваат со Срби а тој лично ги нарекува – Бугари (?!) и ја протежира оваа народност. Но веднаш се негира кога признава дека „...јас не можев да ја проверам статистиката на овој научник (Милер), поради тоа што бев проследуван со сомненија, не наоѓав доверба..“

Значајно е влијанието на книгата на Јуриј Венелин за големо бугарската национална идеја врз Виктор Глигорович, која е пишувана во 1829 година, пред патувањето на Григорович во Македонија во 1840-тите години. Од тука е разбирливо именувањето на македонското населението како „Бугари“ во неговата „Очерк путешествия по Европейской Турции“.

За 1848 година, на стр. 139 во истата негова книга читаме интересна констатација во која вели дека споменот на Александар Велики е затврднат кај народот, како и крал Марко, и дека името Александар не може поинаку да го објаснат освен со Александар Велики.

Не е случајно поврзувањето на Александра со Марко во народните преданија и легенди. Григорович наведува: „В Пеле, на пример, самаја високаја могила, сказивали мне простие, скривает гроб Марка-кралиевича...“

Во поглед на јазикот и историската свест Григорович укажал влијание во поглед на затврдувањето на бугарското маркирање. Но, од друга страна, тој меѓу првите слависти јасно го издвојува македонското од бугарското наречје и ги повлекува основните изоглоси. Григорович пишува:

„...ја разделил би всјо област јазика болгарскаго на две половини, в которих различное его употребление можно назват диалектическим. Первојо назову западнујо, ибо она обнимает всјо Македонијо до доспатских гор, вклјочает част подунајској Болгарии до самаго Видина; вторујо - восточнујо, т.е. Страну на восток от Доспата и на север и јог Балкана.“

Потоа се наведени „самие резкие признаки наречија етих двух областеј“. Во согласност со повлечените гранични линии Григорович ги набројува и градовите во Македонија: Неврокоп, Велес, Штип, Ќустендил, Разлог, Дупница, Џумаја, Рила, Солун, Воден, Битола, Охрид, Струга, Серес, Филипопол. Овие граници се нешто поскромни од оние што ги фиксира Венелин, но сепак заоѓаат малку зад етничката географија на Македонија.

Извор:  Macedonia : a True Endless Story ...

Очерк путешествия по Европейской Турции

Извадок од книгата „Очерк путешествия по Европейской Турции“ на Виктор Григорович.

Извор на сликата: Macedonia a true endless story

„Во сите краишта што ги посетив, јас немам чуено други имиња освен имињата на Александар Велики и на Марко Крале. И едниот и другиот живеат во спомените на народот... Споменот за Александар Велики сепак е повеќе утврден кај народот“ -  Виктор Григорович „Очерк путешествия по Европейской Турции“, Второ издание, Москва 1877 година, стр.139.

Македонската емиграција во Русија: почетоци

Руска реч на македонски јазик започнува со циклусот статии посветени на македонската емиграција во Русија, но и руската емиграција во Македонија. Првата статија е посветена на почетоците на македонската емиграција во Русија. Тука ќе се задржиме на формирањето на првите иселенички организации на Македонците, не само во Русија, туку и во државите на Балканскиот полуостров, односно, Србија и Бугарија, каде Македонците најчесто наоѓале прибежиште од тешката економска ситуација во Османлиската Империја. Првиот текст од овој циклус е посветен на периодот од почетокот на XX век и формирањето на Македонското научно-литературно другарство во Санкт Петербург.

Балкански гласник

Емигрирањето на Македонците во соседните, европските па и прекуокеанските земји започнало кон крајот на XIX и почетокот на XX век. Причините за емигрирањето биле главно економски. Мажите оделе на печалба, додека жените останувале дома. Меѓутоа, освен од економски причини, македонците емигрирале и поради тоа што биле прогонувани и затво­ра­ни од властите, на почетокот од турските, а по Балканските војни и поделбата на Македонија, од српските (во Вардарскиот дел), од грчките (во Егејскиот дел) и од бугарските власти (во Пиринскиот дел на Македонија). Најголем дел од населението од Македонија, емигрирало по завршувањето на Илинденското востание, кое имало катастрофални последици за самото на­се­ление. Турските власти, поради одмазда, се нафрлиле врз невиното македонско население, со најразлични реперкусии, палежи, убиства, силувања и прогони.

Стефан Јакимов Дедов

Почетоците на македонската емиграција може да се бараат некаде во средината на XIX век. Најпрво, македонците емигрирале во соседните земји, Србија и Бугарија. Здружувањето на македонската емиграција започнува во Белград кога во 1902 година се органзирале во Македонскиот клуб. Во тој период во Белград е формиран Словенскиот клуб, а негови фили­ја­ли станале Рускиот и Чешкиот клуб, а се најавило и формирање на Бугарски клуб. Македон­скиот клуб побарал од српската влада признавање како рамноправен член на новата словен­ска институција. Но, српската влада не била спремна за признавање, бидејќи тоа би значело признавање на посебноста на македонскиот народ, посебноста на македонскиот национален ентитет во словенскиот свет.

Дијаман­ди­ја Мишајков

Без формално признавање, Македонскиот клуб во Белград околу себе ги собрал интелектуалците, занаетчиите, печалбарите, трговците и на 7 јули 1902 година, започнале со издавање на неделниот весник ,,Балкански гласник”. Овој весник пишувал написи и статии за самобитноста на македонскиот народ, но често доаѓале во судири со пропагандата во Белград. Во последниот број на весникот, излегол напис со наслов ,,Меморандум”, во кој се најавило дека македонската емиграција подготвува меморандум до големите сили-потписнички на Берлинскиот договор, врз основа на кој ќе бараат да се подобри состојбата во Македонија.

Оваа вест, за организирано дејствување на македонскта емиграција во Белград наишла на огромен отпор како од српските власти, така и од другите пропаганди кои биле најголем противник на емиграцијата од Македонија. По ова, Македонскиот клуб во Белград не ги добило потребните документи за легално работење, весникот бил забранет само по осум недели излегување, а неговите уредници биле изгонети од Србија.

Кон крајот на септември 1902 година, Стефан Јакимов Дедов и Дијаман­ди­ја Мишајков го посетуваат рускиот дипломат во Белград и со неговоа препорака заминуваат во Санкт Петербург.

Заедно со нив заминале и Крсте Мисирков и Димитрија Чуповски, кои всушност, биле и основоположници на Македонското научно-литературно другарство во Санкт Петербург. Од почетокот ова друштво како свој патрон го имал Св. Климент Охридски, а по донесувањето на Уставот на друштвото, патрони станале Св. Кирил и Методиј. Тоа биле зачетоците на нај­зна­чај­на­та македонска национална асоцијација, што скоро дваесет години ја имала улогата на офи­ци­јален претставник  на македонската национална мисла и акција. Оваа македонска асо­ци­ја­ци­ја, всушност, ги поставила темелите на денешната Македонска академија на науките и умет­нос­тите.

Крсте Мисирков

Во основачкиот акт на Другарството, т.е. писмото до Советот на Санкт Петербуршкото словенско благотворно друштво, од 28 октомври 1902 година, се забележани основните кон­цеп­сиски пунктови од Програмата на идната национална институција. Во писмото се вели: ,,Со се­која година бројот на нас родените во Македонија што се школувале во високите школи во Санкт Петербург се зголемува. Истовремено со секој ден се зголемува неопход­нос­та за раз­мена на мислите меѓу нас за да можеме со заеднички усилби да се запознаеме на нашата тат­ковина, со нејзината сегашност, минатото и иднината....”

На состанокот од 1 ноември 1902 година Советот им ја задоволува молбата на потпис­ни­ците на писмото (19 потписници). Им биле определни денови кога како посебен словенски ентитет ќе можат да се собираат во салата на Словенското друштво, а со тоа, всушност, Ма­ке­дон­ците биле признати како посебна нација во совенскиот свет.

Димитрија Чуповски

По ова, во Русија, започнала најголемата активност на македонската емиграција. Бил дооформен текстот на Меморандумот што бил концепиран уште во Белград и на 12 ноември 1902 година бил претставен пред Руската влада и пред Советот на Санкт Петербуршкото словенско благотворно друштво што претставува и единствена пишана полна македонска на­цио­нал­на програма, која во следната, 1903 година само фрагментирано била објавена во не­офи­ци­јалниот орган на Другарството во Софија, весникот ,,Балканъ”. Во меморандумот упатен до рус­ката влада, се изнесува разработен план за мирољубиво, т.е. по еволутивен пат, решавање на македонското прашање. Се барало признавање на националната посебност на маке­дон­ски­от народ, како и создавање автономна Македонија, најпрво во рамките на Осман­лис­ката држа­­ва, а подоцна и како посебна држава на Балканскиот полу­остров, под заштита на голе­ми­те сили.

ПРОДОЛЖУВА

Кире Филов (извор: Руска Реч)