ОРГАНИЗАЦИОНО ЗАЦВРСТУВАЊЕ НА КУМАНОВСКИОТ РЕОН. — ЗАДАЧА ОД ПУШКАРОВ: ДА СЕ ИЗВРШИ АТЕНТАТ ВО СКОПЈЕ. — СРЕДБА ВО ВРАЊЕ СО ЖИКА РАФАЈЛОВИЌ. — АПСЕЊЕ ОД ПОГРАНИЧНИТЕ ТУРСКИ ОРГАНИ
По конгресот на 26 и 27 декември 1902 година во Солун, сите окружни и околиски раководства на ВМОРО ја разгледуваа својата револуционерна состојба.
Скопскиот резолуционерен округ имаше најслаб пункт; Тоа беше Кумановскиот реон, којшто во организационен поглед беше многу слаб. Тој пострада во 1897 година од прочуената во нашата историја „Виничка афера“ и не беше способен да одигра дури ни помошна улога за востанието. Затоа Скопскиот окружен комитет решува да ме испрати мене во Кумановско како организатор и агитатор во помош на Илија Левков, околиски раководител на РО и директор на прогимназијата во Куманово. Јас се примив да одам, но под услов да не ми се пречи во мојата социјалистичка агитација, која ќе ја вршам покрај другата работа. Тогаш окружен раководител во скопскиот округ беше Никола Пушкаров, а членови на окружното раководство беа учителите во скопското педагошко училиште Илија Раштанов и Ганчев. Со нив зборував по овој случај. Ним не им беа туѓи социјалистичките идеи и на драго срце се согласија со моите услови. Откако се ставив со нив, заминав за Куманово.
Уште со пристигањето мое таму, во почетокот на месец јануари 1903 година, со Илија Левков се зафативме здраво да ги стегнеме редовите на организацијата. Во финансиски поглед организацијата беше во сосем запустена состојба и немаше пари да бидат задоволени ни најелементарните нужди на организацијата, а камоли да се мисли за вооружување. Се зафативме преку налози до побогати кумановци — граѓани да собереме поголеми суми. За многу кус срок успеавме да собереме 450 турски лири, доста крупна сума за тоа време.
Но требаше да набавиме оружје барем за куририте во градот и селата, за да ги исползуваме при курирската работа, зашто преку Кумановскиот реон претстоеше засилување на четничката дејност, а и преминувањето на чети со материјали од Бугарија за другите реони. За набавувањето на оружје јас и Христо Мангарче влеговме во преговори со тројца Албанци — контрабандисти на оружје и закупивме 50 или 60 пушки „кокинки“ и дваесет пиштоли „бешлии“. За прво време со нив можевме малку од малку да ги задоволиме нуждите.
По двомесечно преседување во Куманово, моето стоење беше невозможно понатака., зашто почна да ме подозира полицијата и бев принуден да си појдам за Велес. Во месец јуни истата година отидов пак во Куманово, но ми се наложи по организациона работа да заминам за Софија.
Нелегално заминав за Бугарија преку Србија. Во Софија не можев да го затечам Пушкарова, тогашниот скопски окружен војвода, кој беше заминал со голема чета за Македонија. Со него беше како војвода на четата и Милан Ангелов, родум од Прилеп. Јас сакав да заминам со четата од Никола Дечев, велешки војвода, но овој ме задржа да останам во Софија, велејќи ми дека ќе заминам за Велес со важна мисија и за моето заминување Задграничното претставителство ќе извади пасош на туѓо име. Задграничното претставителство се бавеше многу со вадењето на пасошот. Во тоа време четите на Никола Дечев, Глигор Манасиев и други, во Кратовско, во село Луково, бидуваат откриени од турски аскер. Тогаш четата на Никола Дечев беше разбиена до нозе, а така исто и на Григора Манасиев. Самите војводи беа убиени, а остатоците на четите се извлекоа и пребегааа во Бугарија.
Никола Џушкаров, откако не успеа да го разруши железничкиот мост на Вардар меѓу Зелениково и Велес, при истргнувањето од таму беше откриен и заврза голем бој при Ѓуришкиот Врв, Светиниколско. По бојот се истеглува преку Србија за Бугарија. Во Врање тој бидува убаво пречекан од потполковникот Жика Рафајловиќ, пунктов началник на српската организација и еден од водачите на „Народната одбрана“. Србите тогаш земаа пријателски курс спрема востанието на Македонците и изјавија оти ја поткрепуваат борбата нивна. Најјаркиот изразител на таа, политика беше Света Симиќ, тогаш началник на пропагандата при Министерството за просвета на Србија.
По своето враќање во Софија, Пушкаров ме натовари да заминам за Скопје, за да приберам експлозивни материјали и пеколни машини, оставени од него во Ветревскиот манастир „Свети Јован“, Велешко, и по секоја цена да направам атентат во Скопје на, некој објект од значење за европските капиталистички интереси и по тој начин да се изврши воздејство врз Мирцштегската конференција, свикана во 1903 година да се занимава со положбата во Македонија, за применување пошироки реформи.
На големите сили укажуваат поголемо воздејство атентатите извршени против нивните интереси. Солунскиот атентат изигра голема улога во тој поглед. Солунските атентати не можеше да не го раздвижат дипломатскиот свет од големите империјалистички држави, зашто атентатите беа управени исклучиво против нивните интереси. Во блиските дни по атентатите, една делегација од индустријалци и финансиски магнати оди при гроф Голуховски, тогаш канцелар на Австро-Унгарија и му вели: „Нашите интереси во Македонија страдаат и настојуваме да се земат нужните мерки за поставувањето на ред во таа земја“.
Пушкаров ми рече тогаш дека солунските атентати направија повеќе одошто сега нашето востание за раздвижување на дипломацијата на големите сили за свикување на Мирцштегската конференција. Ете зошто сега кога заседава таа е нужно да се направи еден атентат против нивните интереси во Скопје.
Снабден со нужните писма за таа цел, заминав за Врање при Жика Рафајловиќ со писмо од Пушкарова, за да ме префрли преку граница и да ми се даде содејство да можам да појдам до Куманово преку Козјак. Каналите на Организацијата беа затнати и непогодни од постојаните борби на четите со аскерот и низ тие канали немаше возможност да се послужиме.
По десетдневното престојување во Врање, јас решително го поставив пред Рафајловиќ прашањето за моето одење, но тој ми рече дека било ризично и невозможно, бидејќи во Бојановско и Прешевско се движеле големи потери војска, плашејќи се од навлегувањето на чети од кај нас. Во сушност се готвеше една голема чета под војводството на капетан Мисаил, родум од Кичевеко, да замине за Македонија, за да го одбележат и Србите своето учество во востанието. Рафајловиќ ми рече: „Ми Срби у организационом смислу остали смо иза Бугара. Бугари су нас претекли, а у Кумановском и Прешевском срезу не постоји никаква наша организација и могуће је да пострадаш“. Јас изјавив оти сум член на Внатрешната револуционерна организација и мисијата што ми е возложена треба да ја исполнам или да умрам.
Уште утредента по разговоров наш јас тргнав кон границата со еден седумнаесетгодишен младонец по име Драгутин од с. Шапранци, Бојановско и уште истата вечер ја префрливме границата и се отправивме за Куманово. Откога го поминавме селото Пелинци и се доближивме до с. Челопек, на патот во една падина бевме изненадени и опсадени од аскер и при заповедта „теслим“ се предадовме, зашто секоја сопротива од наша страна беше невозможна. Ние бевме без оружје, во граѓанско облекло и имавме нуфузи (легитимации). Отпочнува распрашувањето: „Од каде идете и каде патувате ноќно време во овие размирни времиња.
Особено против мене беше големо сомнението и со една нечовечка стрв аскерите се нафрлија да ме бијат со кундаците од пушките. Едниот од аскерите сакаше да ме заколе, но се замешаа други аскерџии и тој не можеше да ја исполни својата намера. Четниот командир на аскерот беше млад и интелигентеи офицер, со свршено воено училиште. Не беше „чантандан чикмаа“ т.е. таков што станал офицер по долгорочно служење во армијата. Командиров оддели петмина аскерџии од Скопје и заповеда да ме чуваат. Тој им рече: „Овој човек не го фативме на местопрестапление, ништо што ќе го компромитира не најдовме кај него, но и да имаше нешто, ние сме должни да го фатаме и да го предадеме во рацете на правосудието, кое има право да накажува“.
Си ја спасив главата! По неколкудневни обиколки низ прешевските села, бевме отерани во Куманово. Во истрагата не можеа да утврдат ништо против мене и по одлежувањето близу три месеци во кумановскиот затвор, бев ослободен. Мојот другар го ослободија уште првите недели. По моето ослободување од затвор, отидов во Скопје и се сретнав таму со Кирила Стојанов, окружен скопски раководител. Го прашав што направија со писмата што ги бев препратил уште со моето влегување в затвор, со кои се наредуваше од Пушкаров да ми биде дадено содејство за да ги приберам експлозивните материјали и пеколните машини, оставени во ветерскиот манастир „Свети Јован“ за да се организира атентат против европските интереси овде во Скопје. Јас ги препратив овие писма со белешка да го преземе друг организувањето и исполнувањето на атентатот, бидејќи не ми беше возможно мене. Кирил Стојанов ми рече дека примил друго писмо од Софија, со кое му се наредувало да не се прави никаков атентат.
[Конвертирање: Macedonian Documents; скен: Македонска Библиотека]
По конгресот на 26 и 27 декември 1902 година во Солун, сите окружни и околиски раководства на ВМОРО ја разгледуваа својата револуционерна состојба.
Скопскиот резолуционерен округ имаше најслаб пункт; Тоа беше Кумановскиот реон, којшто во организационен поглед беше многу слаб. Тој пострада во 1897 година од прочуената во нашата историја „Виничка афера“ и не беше способен да одигра дури ни помошна улога за востанието. Затоа Скопскиот окружен комитет решува да ме испрати мене во Кумановско како организатор и агитатор во помош на Илија Левков, околиски раководител на РО и директор на прогимназијата во Куманово. Јас се примив да одам, но под услов да не ми се пречи во мојата социјалистичка агитација, која ќе ја вршам покрај другата работа. Тогаш окружен раководител во скопскиот округ беше Никола Пушкаров, а членови на окружното раководство беа учителите во скопското педагошко училиште Илија Раштанов и Ганчев. Со нив зборував по овој случај. Ним не им беа туѓи социјалистичките идеи и на драго срце се согласија со моите услови. Откако се ставив со нив, заминав за Куманово.
Уште со пристигањето мое таму, во почетокот на месец јануари 1903 година, со Илија Левков се зафативме здраво да ги стегнеме редовите на организацијата. Во финансиски поглед организацијата беше во сосем запустена состојба и немаше пари да бидат задоволени ни најелементарните нужди на организацијата, а камоли да се мисли за вооружување. Се зафативме преку налози до побогати кумановци — граѓани да собереме поголеми суми. За многу кус срок успеавме да собереме 450 турски лири, доста крупна сума за тоа време.
Но требаше да набавиме оружје барем за куририте во градот и селата, за да ги исползуваме при курирската работа, зашто преку Кумановскиот реон претстоеше засилување на четничката дејност, а и преминувањето на чети со материјали од Бугарија за другите реони. За набавувањето на оружје јас и Христо Мангарче влеговме во преговори со тројца Албанци — контрабандисти на оружје и закупивме 50 или 60 пушки „кокинки“ и дваесет пиштоли „бешлии“. За прво време со нив можевме малку од малку да ги задоволиме нуждите.
По двомесечно преседување во Куманово, моето стоење беше невозможно понатака., зашто почна да ме подозира полицијата и бев принуден да си појдам за Велес. Во месец јуни истата година отидов пак во Куманово, но ми се наложи по организациона работа да заминам за Софија.
Нелегално заминав за Бугарија преку Србија. Во Софија не можев да го затечам Пушкарова, тогашниот скопски окружен војвода, кој беше заминал со голема чета за Македонија. Со него беше како војвода на четата и Милан Ангелов, родум од Прилеп. Јас сакав да заминам со четата од Никола Дечев, велешки војвода, но овој ме задржа да останам во Софија, велејќи ми дека ќе заминам за Велес со важна мисија и за моето заминување Задграничното претставителство ќе извади пасош на туѓо име. Задграничното претставителство се бавеше многу со вадењето на пасошот. Во тоа време четите на Никола Дечев, Глигор Манасиев и други, во Кратовско, во село Луково, бидуваат откриени од турски аскер. Тогаш четата на Никола Дечев беше разбиена до нозе, а така исто и на Григора Манасиев. Самите војводи беа убиени, а остатоците на четите се извлекоа и пребегааа во Бугарија.
Никола Џушкаров, откако не успеа да го разруши железничкиот мост на Вардар меѓу Зелениково и Велес, при истргнувањето од таму беше откриен и заврза голем бој при Ѓуришкиот Врв, Светиниколско. По бојот се истеглува преку Србија за Бугарија. Во Врање тој бидува убаво пречекан од потполковникот Жика Рафајловиќ, пунктов началник на српската организација и еден од водачите на „Народната одбрана“. Србите тогаш земаа пријателски курс спрема востанието на Македонците и изјавија оти ја поткрепуваат борбата нивна. Најјаркиот изразител на таа, политика беше Света Симиќ, тогаш началник на пропагандата при Министерството за просвета на Србија.
По своето враќање во Софија, Пушкаров ме натовари да заминам за Скопје, за да приберам експлозивни материјали и пеколни машини, оставени од него во Ветревскиот манастир „Свети Јован“, Велешко, и по секоја цена да направам атентат во Скопје на, некој објект од значење за европските капиталистички интереси и по тој начин да се изврши воздејство врз Мирцштегската конференција, свикана во 1903 година да се занимава со положбата во Македонија, за применување пошироки реформи.
На големите сили укажуваат поголемо воздејство атентатите извршени против нивните интереси. Солунскиот атентат изигра голема улога во тој поглед. Солунските атентати не можеше да не го раздвижат дипломатскиот свет од големите империјалистички држави, зашто атентатите беа управени исклучиво против нивните интереси. Во блиските дни по атентатите, една делегација од индустријалци и финансиски магнати оди при гроф Голуховски, тогаш канцелар на Австро-Унгарија и му вели: „Нашите интереси во Македонија страдаат и настојуваме да се земат нужните мерки за поставувањето на ред во таа земја“.
Пушкаров ми рече тогаш дека солунските атентати направија повеќе одошто сега нашето востание за раздвижување на дипломацијата на големите сили за свикување на Мирцштегската конференција. Ете зошто сега кога заседава таа е нужно да се направи еден атентат против нивните интереси во Скопје.
Снабден со нужните писма за таа цел, заминав за Врање при Жика Рафајловиќ со писмо од Пушкарова, за да ме префрли преку граница и да ми се даде содејство да можам да појдам до Куманово преку Козјак. Каналите на Организацијата беа затнати и непогодни од постојаните борби на четите со аскерот и низ тие канали немаше возможност да се послужиме.
По десетдневното престојување во Врање, јас решително го поставив пред Рафајловиќ прашањето за моето одење, но тој ми рече дека било ризично и невозможно, бидејќи во Бојановско и Прешевско се движеле големи потери војска, плашејќи се од навлегувањето на чети од кај нас. Во сушност се готвеше една голема чета под војводството на капетан Мисаил, родум од Кичевеко, да замине за Македонија, за да го одбележат и Србите своето учество во востанието. Рафајловиќ ми рече: „Ми Срби у организационом смислу остали смо иза Бугара. Бугари су нас претекли, а у Кумановском и Прешевском срезу не постоји никаква наша организација и могуће је да пострадаш“. Јас изјавив оти сум член на Внатрешната револуционерна организација и мисијата што ми е возложена треба да ја исполнам или да умрам.
Уште утредента по разговоров наш јас тргнав кон границата со еден седумнаесетгодишен младонец по име Драгутин од с. Шапранци, Бојановско и уште истата вечер ја префрливме границата и се отправивме за Куманово. Откога го поминавме селото Пелинци и се доближивме до с. Челопек, на патот во една падина бевме изненадени и опсадени од аскер и при заповедта „теслим“ се предадовме, зашто секоја сопротива од наша страна беше невозможна. Ние бевме без оружје, во граѓанско облекло и имавме нуфузи (легитимации). Отпочнува распрашувањето: „Од каде идете и каде патувате ноќно време во овие размирни времиња.
Особено против мене беше големо сомнението и со една нечовечка стрв аскерите се нафрлија да ме бијат со кундаците од пушките. Едниот од аскерите сакаше да ме заколе, но се замешаа други аскерџии и тој не можеше да ја исполни својата намера. Четниот командир на аскерот беше млад и интелигентеи офицер, со свршено воено училиште. Не беше „чантандан чикмаа“ т.е. таков што станал офицер по долгорочно служење во армијата. Командиров оддели петмина аскерџии од Скопје и заповеда да ме чуваат. Тој им рече: „Овој човек не го фативме на местопрестапление, ништо што ќе го компромитира не најдовме кај него, но и да имаше нешто, ние сме должни да го фатаме и да го предадеме во рацете на правосудието, кое има право да накажува“.
Си ја спасив главата! По неколкудневни обиколки низ прешевските села, бевме отерани во Куманово. Во истрагата не можеа да утврдат ништо против мене и по одлежувањето близу три месеци во кумановскиот затвор, бев ослободен. Мојот другар го ослободија уште првите недели. По моето ослободување од затвор, отидов во Скопје и се сретнав таму со Кирила Стојанов, окружен скопски раководител. Го прашав што направија со писмата што ги бев препратил уште со моето влегување в затвор, со кои се наредуваше од Пушкаров да ми биде дадено содејство за да ги приберам експлозивните материјали и пеколните машини, оставени во ветерскиот манастир „Свети Јован“ за да се организира атентат против европските интереси овде во Скопје. Јас ги препратив овие писма со белешка да го преземе друг организувањето и исполнувањето на атентатот, бидејќи не ми беше возможно мене. Кирил Стојанов ми рече дека примил друго писмо од Софија, со кое му се наредувало да не се прави никаков атентат.
[Конвертирање: Macedonian Documents; скен: Македонска Библиотека]
No comments:
Post a Comment