МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
Македонскиот јазик првпат официјално службено употребен во 1903 година!
Во Уставот на Другарството од 16 декември 1903 год., се рефлектирани целите и задачите (што веќе беа афирмирани во претходните македонски асоцијации):
а) да ја развива националната свест меѓу Македонската колонија во С. Петербург;
б) да ги проучува јазикот, песните, обичаите и историјата на Македонија во етнографски и географски поглед;
в) да ги помирува и да ги обединува сите Македонци, без разлика на нивното образование и убедување, во името на нивното исто потекло и единството на нивната татковина, и
г) да го популаризира сето што е кажано горе меѓу Македонците во Македонија и надвор од нејзините граници (во странство).
Овие цели и задачи, според чл. 2 од Уставот, ќе се реализираат со:
а) организирање собранија и предавања;
б) читања, реферати, раскази, стихотворби и др.;
в) собирање народни творби (умотворби) и историски споменици за Македонија;
г) духовна поткрепа на своите сотатковинци, особено при нивното прво доаѓање во Русија, и
д) помагање и развивање заемни односи со другите словенски друштва и кружоци, како и со одделни словенски дејци.
ЗА МАКЕДОНЦКИТЕ РАБОТИ
Посебно е значајно што со чл. 12 од Уставот првпат официјално се воведува македонскиот јазик во службена употреба:
"Разговорот во Другарството ќе се води на македонски јазик (на словенскомакедонскиот); рефератите и протоколите ќе се пишуваат исто така на овој јазик".
Врз основа на ваквата концепција Другарството ја развива и целокупната своја дејност во наредниот период. Практичната реализација на одредбите од Уставот и од Програмата наоѓа израз и во првата книга објавена на современиот македонски литературен јазик и правопис "За македонцките работи" од К. П. Мисирков во 1903 година и во првото научно-литературно списание на овој јазик и правопис "Вардар" што го отпечати Мисирков во Одеса во 1905 год. Со тоа беше извршена основната кодификација на македонскиот стандард. Исто така, беа направени подготовки за отворање училишта со учебници и настава на македонски јазик во Македонија и организирани посебни јадра во земјата и во странство.
Сето тоа го покажува степенот на развитокот на македонската национална свест што во натамошниот период само се доразвива и организационо се разгранува, па низ историските преломи и континуирани борби доведува до полната афирмација на македонската нација и култура што завршува со формирањето на првата македонска национална држава во 1944 година (макар и само на еден дел од етничката територија) и нејзиното полно осамостојување во 1991. Тоа е историскиот развиток на еден народ што со автохтони процеси стигнува до својата полна национална и меѓународна афирмација како рамноправен субјект на драматичниот по својата историја Балкан.
МАКЕДОНСКАТА ПИСМЕНОСТ
Уште во 1951 година англискиот славист Риџиналд де Бреј својот монографски преглед за македонскиот литературен јазик го започна со мислата дека, по иронија на историјата, јазикот чиј говор стана прв писмен јазик на сите Словени во одреден период, кој најде израз во т.н. Охридска книжевна школа и одраз во т.н. македонска рецензија и на којшто беше создадена една богата за времето богомилска литература, не успеа да се издигне и да остане на нивото на писмен јазик до XIX век, а литературен - се до 1944 година. Сепак, македонската, како "литература со традиција", не е останата и "без континуитет", макар и со нерамномерен и "задоцнет" развиток, ниту без литературни пројави и вредности во сите овие векови - се разбира, погледната "низ призмата на историскиот и поетичко-естетскиот систем на кој му припаѓа, од кој произлегува и во кој се вклопува". Во овој поглед македонскиот литературен процес многу наликува на белорускиот литературно-историски развиток и еден сериозен компаративен истражувачки пристап би покажал вонредно интересни и научно значајни сознанија за општиот процес на создавањето, развитокот и афирмацијата на словенските, па и на европските литератури и литературни јазици. Секоја национална литература си има специфичен развиток, но македонската литературна и културно-национална историја бездруго си има еден посебно своевиден и атипичен развоен пат - и во словенски и во европски релации. Зародена во кирило-методиевскиот период и утврдена со Климентовата и Наумовата литературна дејност уште во втората половина на ИЏ и почетокот на Х век, македонската литературна реч го поминува патот низ почетниот период на сите словенско-православни литератури, но самата дојде до конечната афирмација низ тешки премрежија, со крвави борби и масовни народни востанија дури по Националноослободителната борба во текот на Втората светска војна (и тоа само во едниот од четирите дела на распарчената земја). Иако Македонија изгради моќна своја држава уште кон крајот на Х и почетокот на XI век, иако се направија повеќе обиди за нејзино обновување уште во XI и XII, а се постигнаа определени државни формации и во XIII и особено во XIV век, Македонците првата своеименска државност ја засноваа дури со Првото заседание на АСНОМ на 2 август 1944, а првата наполно самостојна суверена држава, сегашната меѓународно призната Република Македонија, ја извојуваа дури со референдумот од 8 септември 1991 година. Тоа се глобалните историски рамки и на македонскиот литературен процес до неговата полна афирмација. Независно од државниот дисконтинуитет и бројните дегенеративни и дезинтегративни процеси во историјата на македонскиот народ, ако се проследи линијата на литературно-уметничката и јазично-уметничката традиција низ вековите, треба да се констатира еден несомнен литературно-историски континуитет од старомакедонскиот период со пишаната оригинална и преводна продукција (IX-XVIII в.), но и со перманентниот развиток на усната народна литература како паралелен и наполно континуиран процес, па се до литературниот фонд од новомакедонскиот (1802-1944) и од современиот период (1944-1991) - укажува на континуитетот на еден специфичен етно-културен и јазично-литературен интегритет.
Дм. С. Лихачов веројатно има право (а тоа го потврдува и К. Ќулафкова) кога констатира дека (особено кога се работи за источните и јужните Словени во средновековјето од В до ЏВИИИ век) "може да се зборува за отсуство на јасни национални граници", па дури и дека "можеме да зборуваме за заеднички развиток на книжевностите на источните и на јужните Словени", дека имало "една единствена писменост и единствен литературен (црковнословенски) јазик" и дека диференцијацијата и европеизацијата на словенските литератури започнува дури од почетокот на XVIII век. Но треба притоа подебело да се подвлече дека во тој период, особено во неговиот почетен стадиум, токму јужнословенската и посебно македонската писменост и јазична култура го имаше првичното влијание врз појавата и развитокот на источнословенската писменост и христијанска култура.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Руска кнегиња од Самуиловиот царски двор
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
Македонскиот јазик првпат официјално службено употребен во 1903 година!
Во Уставот на Другарството од 16 декември 1903 год., се рефлектирани целите и задачите (што веќе беа афирмирани во претходните македонски асоцијации):
а) да ја развива националната свест меѓу Македонската колонија во С. Петербург;
б) да ги проучува јазикот, песните, обичаите и историјата на Македонија во етнографски и географски поглед;
в) да ги помирува и да ги обединува сите Македонци, без разлика на нивното образование и убедување, во името на нивното исто потекло и единството на нивната татковина, и
г) да го популаризира сето што е кажано горе меѓу Македонците во Македонија и надвор од нејзините граници (во странство).
Овие цели и задачи, според чл. 2 од Уставот, ќе се реализираат со:
а) организирање собранија и предавања;
б) читања, реферати, раскази, стихотворби и др.;
в) собирање народни творби (умотворби) и историски споменици за Македонија;
г) духовна поткрепа на своите сотатковинци, особено при нивното прво доаѓање во Русија, и
д) помагање и развивање заемни односи со другите словенски друштва и кружоци, како и со одделни словенски дејци.
ЗА МАКЕДОНЦКИТЕ РАБОТИ
Посебно е значајно што со чл. 12 од Уставот првпат официјално се воведува македонскиот јазик во службена употреба:
"Разговорот во Другарството ќе се води на македонски јазик (на словенскомакедонскиот); рефератите и протоколите ќе се пишуваат исто така на овој јазик".
Врз основа на ваквата концепција Другарството ја развива и целокупната своја дејност во наредниот период. Практичната реализација на одредбите од Уставот и од Програмата наоѓа израз и во првата книга објавена на современиот македонски литературен јазик и правопис "За македонцките работи" од К. П. Мисирков во 1903 година и во првото научно-литературно списание на овој јазик и правопис "Вардар" што го отпечати Мисирков во Одеса во 1905 год. Со тоа беше извршена основната кодификација на македонскиот стандард. Исто така, беа направени подготовки за отворање училишта со учебници и настава на македонски јазик во Македонија и организирани посебни јадра во земјата и во странство.
Сето тоа го покажува степенот на развитокот на македонската национална свест што во натамошниот период само се доразвива и организационо се разгранува, па низ историските преломи и континуирани борби доведува до полната афирмација на македонската нација и култура што завршува со формирањето на првата македонска национална држава во 1944 година (макар и само на еден дел од етничката територија) и нејзиното полно осамостојување во 1991. Тоа е историскиот развиток на еден народ што со автохтони процеси стигнува до својата полна национална и меѓународна афирмација како рамноправен субјект на драматичниот по својата историја Балкан.
МАКЕДОНСКАТА ПИСМЕНОСТ
Уште во 1951 година англискиот славист Риџиналд де Бреј својот монографски преглед за македонскиот литературен јазик го започна со мислата дека, по иронија на историјата, јазикот чиј говор стана прв писмен јазик на сите Словени во одреден период, кој најде израз во т.н. Охридска книжевна школа и одраз во т.н. македонска рецензија и на којшто беше создадена една богата за времето богомилска литература, не успеа да се издигне и да остане на нивото на писмен јазик до XIX век, а литературен - се до 1944 година. Сепак, македонската, како "литература со традиција", не е останата и "без континуитет", макар и со нерамномерен и "задоцнет" развиток, ниту без литературни пројави и вредности во сите овие векови - се разбира, погледната "низ призмата на историскиот и поетичко-естетскиот систем на кој му припаѓа, од кој произлегува и во кој се вклопува". Во овој поглед македонскиот литературен процес многу наликува на белорускиот литературно-историски развиток и еден сериозен компаративен истражувачки пристап би покажал вонредно интересни и научно значајни сознанија за општиот процес на создавањето, развитокот и афирмацијата на словенските, па и на европските литератури и литературни јазици. Секоја национална литература си има специфичен развиток, но македонската литературна и културно-национална историја бездруго си има еден посебно своевиден и атипичен развоен пат - и во словенски и во европски релации. Зародена во кирило-методиевскиот период и утврдена со Климентовата и Наумовата литературна дејност уште во втората половина на ИЏ и почетокот на Х век, македонската литературна реч го поминува патот низ почетниот период на сите словенско-православни литератури, но самата дојде до конечната афирмација низ тешки премрежија, со крвави борби и масовни народни востанија дури по Националноослободителната борба во текот на Втората светска војна (и тоа само во едниот од четирите дела на распарчената земја). Иако Македонија изгради моќна своја држава уште кон крајот на Х и почетокот на XI век, иако се направија повеќе обиди за нејзино обновување уште во XI и XII, а се постигнаа определени државни формации и во XIII и особено во XIV век, Македонците првата своеименска државност ја засноваа дури со Првото заседание на АСНОМ на 2 август 1944, а првата наполно самостојна суверена држава, сегашната меѓународно призната Република Македонија, ја извојуваа дури со референдумот од 8 септември 1991 година. Тоа се глобалните историски рамки и на македонскиот литературен процес до неговата полна афирмација. Независно од државниот дисконтинуитет и бројните дегенеративни и дезинтегративни процеси во историјата на македонскиот народ, ако се проследи линијата на литературно-уметничката и јазично-уметничката традиција низ вековите, треба да се констатира еден несомнен литературно-историски континуитет од старомакедонскиот период со пишаната оригинална и преводна продукција (IX-XVIII в.), но и со перманентниот развиток на усната народна литература како паралелен и наполно континуиран процес, па се до литературниот фонд од новомакедонскиот (1802-1944) и од современиот период (1944-1991) - укажува на континуитетот на еден специфичен етно-културен и јазично-литературен интегритет.
Дм. С. Лихачов веројатно има право (а тоа го потврдува и К. Ќулафкова) кога констатира дека (особено кога се работи за источните и јужните Словени во средновековјето од В до ЏВИИИ век) "може да се зборува за отсуство на јасни национални граници", па дури и дека "можеме да зборуваме за заеднички развиток на книжевностите на источните и на јужните Словени", дека имало "една единствена писменост и единствен литературен (црковнословенски) јазик" и дека диференцијацијата и европеизацијата на словенските литератури започнува дури од почетокот на XVIII век. Но треба притоа подебело да се подвлече дека во тој период, особено во неговиот почетен стадиум, токму јужнословенската и посебно македонската писменост и јазична култура го имаше првичното влијание врз појавата и развитокот на источнословенската писменост и христијанска култура.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Руска кнегиња од Самуиловиот царски двор
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment