Значењето на терминот Бугар

Значењето на терминот Бугар во Македонија во 19 век.

Првите обиди за бугаризација на Македонија, најнапред започнаа на Света Гора, кон крајот на 18 век. Двата манастира, Хиландар и Зограф беа вистински жаришта и расадници на бугариштина, кои од втората половина на 18 век потпаднаа под јуриздикција на грчкото свештенство и Цариградската Патријаршија. Работата на светогорските калуѓери од крајот на 18 век беше толку “плодоносна“, како што вели В. К`нчев, учител од бугарската егзархија во Македонија, при што стотици и стотици монаси и аџии добиваа бугарски помазанија. Сите тие заминувале со убедување дека сè што е словенско православно во отоманската империја е бугарско (Драган Ташковски, “Раѓањето на македонската нација“ стр. 129).

На таквите убедувања дека сè што е словенско православно во отоманската империја е бугарско, главно влијание имаше грчкото свештенство. Тоа се докажува и со самиот факт дека обидите за бугаризација почнаа од крајот на 18 век, по укинувањето на Охридската Архиепископија во 1767 г., кога Македонија потпадна целосно под Цариградската Партијаршија. Таа црковна организација, беше управувана од Грци и назначуваше исклучиво грци или гркофили цинцари и албанци како црковни првенци и раководители по македонските епархии. Нивната цел со таквата монополизација на црковната организација во Македонија, секако беше елинизација на Македонците. На зборовите “ако не сакате да бидете горди елини, тогаш ќе бидете прости вулгари“ се сведуваше основната пропаганда на грчкото свештенство.

Грчките свештеници, кои беа во тие времиња и просветари, сите словенски народи ги нарекуваа Бугари. И Србите беа “Бугари“ за Грците. Српскиот академик, Петар Драгашевиќ, кон крајот на 19 век бил во Тесалија и Грција, при што запишал: „Грците ме нарекуваат Бугар, иако сум Србин од Србија...зборот Бугар означува Словен“ (Петар Драгашевић. "Маћедонски Словени", 1890 г., Београд). Друг српски учен кој престојувал како во Македонија и Грција во 19 век, проф. Јован Цвијиќ, сведочи: “кај Грците, името Бугарин означува исто што и Словен. Грците ги нарекуваат “Бугари“ и Србите, ако не знаат дека се од Србија...Името Србин за грчкиот селанец е само политички поим...а Бугарин е етнографски поим (Јован Цвијић. "Македонски Словени, проматрања о етнографији македонских Словена", Књижара Геце Кона, Београду 1906. год.). Истот тој Др. Јован Цвијиќ дава слика за националната свест на Македонците од тоа време и вели: "малите луѓе од народот, селаните, знаат само дека се Македонци" (Svetozar Pribičević: „ Diktatura kralja Aleksandra”, V. poglavlje, str.128). Не само српските учени, туку и британско-ирскиот историчар Wilkinson тврди дека во 19 век, во Отоманската Империја, поимот Бугар означувал проста раја и селани, додека сите граѓани се декларирале како „Грци“; се’ градско били „грчко“, градската облека била „грчка“, а селската „бугарска“ (Wilkinson 1951: страна 149).

Зошто Грците сите Словени ги нарекуваа Бугари во минатото? За да се разгатне ова, мора да навлеземе подлабоко во историјата, во времето на Византија, чие вистинско име беше Романија. Византија т.е. Романија или Источното римско царство, своите жители ги декларираше не на етничка база, туку секогаш географски, по Темите каде што живееле. Тема е византиска воено-административна област, со посебна управа, но потчинета на Византија т.е. Романија. Во состав на Византија имаше голем број на Теми, населени со повеќеетничко население, за затоа за полесно да ги асимилира, но и лоцира своите поданици, Византија секогаш ги нарекуваше по името на Темата, а не со етничкото име. Тенденцијата на Византија беше сите византиски народи да ги асимилира во Ромеи (Византијци). Така, жителите на темата Стримион, беа стримионци, жителите на темата Македонија беа географски Македонци, жителите на тема Бугарија беа географски ромејски Бугари, но не и етнички. Грците од византиско доба, па сè до пред стотина години се нарекуваа исклучиво Ромеи т.е. Византијци.

Од 972 г. бугарската држава не постои, истата влегува во состав на Византија, во која спаѓаше и поголемиот дел на Македонија. Слободните територии на Самоил и неговите браќа, Византијците не ди признаваа како посебна држава, туку тие за нив беа само бунтовници. По пропаста на Самоиловото Царство во 1018 г. Византија ја дели територијата на Бугарија, денешните Македонија, Србија, Црна Гора и дел од Албанија на Теми. Инаку, темите како административно уредување беа воведени во Византија уште од 9 век. За да ги асимилира различните етникуми во својата држава во Ромени (Византијци), Византија ги менуваше вистинските етногеографски имиња на областите, добиени по името на етносите кои ги населуваа тие територии, во нови, кои немаат врска со националноста на домицилниот народ. Поради тоа, Византија само ги дислоцираше имињата од една во друга византиска област. При тоа, територијата на источна Тракија станува тема Македонија, а жителите на темата Македонија за византијците се византиски тематски жители и поданоци- Македонци, без разлика на нивната етничка припадност. Цариград и неговата околина, беа сместени во тема Тракија, а жителите на оваа нова тематска Тракија од Визатија беа нарекувани Тракијци. Територијата на Македонија, Црна Гора, сегашна Србија влегоа во византиска тема Бугарија (Воулгариа) и сите жители (Македонци, Срби, Црногорци) на темата Бугарија беа за Византија тематски “Бугари“, поданици на Византија. Права, вистинска Бугарија ја направија тема Паристрион или Мезија (Мизија), а жителите по византиската книжнина беа нарекувани Паристрионци или Мизи (извори: Ibidem, p. 43-49./Vezi P. Diaconu, Les Petchénegues..., p. 112-115, N. Iorga, Les premieres cristallisations d'État des Roumains, “Bulletin de la Section Historique”, 5-8, 1920, 1, p. 33-46; N. Bănescu, Les premiers témoignages byzantins sur les Roumains de Bas-Danube, “Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher”, 3, 1922, p. 287-310 / N. Bănescu, Les duchés byzantins de Paristrion (Paradounavon) et de Bulgarie, Bucarest, 1946, p. 101; P. Diaconu, Les Petchénegues..., p. 101).

Најубаво ќе го разбереме византиското декларирање на нивните поданици според темите каде што живеат, а не по народноста, ако го разгледаме случајот со византискиот император Василиј Втори Македонецот- Бугароубиецот. Василиј Втори Македонецот припаѓа на лозата на Македонците, чиј родоначенлик е Василиј Први, етнички Ерменец, а некои византиолози сметаат дека е од мешана словеноерменска фамилија, која стотина години живеела во Адријанопол. Поради тоа што е роден 811 г. во Адријанопол (денешно Едрене), во тогашна византиска тема Македонија, во сите византиски извори е наречен Македонец, а неговата династија Македонци (Извори: 1. Ibidem, p. 228; cf. GSBH, V, p. 155 / 2. "Basil I." Encyclopædia Britannica. 2005. / 3. Abstracts from the International Conference ARMENIAN CONSTANTINOPLE organized by R.G. Hovannisian, UCLA, May 19-20, 2001, UNIVERSITY OF CALIFORNIA, LOS ANGELES, DICKSON AUDITORIUM). Историски недвосмислено е докажано дека Ерменците и сите останати националности што живееја во темата Македонија (историска етно-географска Тракија) станаа по византиските книги Македонци, а Македонците оти живееја во тема Бугарија станаа тематски Бугари. Василиј Втори Македонецот беше најлутиот непријател на Самоил. Во 1014 г. кај Беласица, тојт ја победи македонската армија на Самоил, каде убива неколку илјади македонски војници. По оваа битка, Василиј Втори Македонецот од страна на византиските хроничари е наречен Бугароубиецот т.е. убиец на жители од византиската тема Бугарија, а не етнички Бугари, зошто самоиловата војска беше составена покрај од Македонци, така и од останати народи (Срби, Црногорци, Цинцари итн.). Како ермено-словенот Василиј Втори Македонецот беше Македонец за византиските хроничари, така и Цар Самоил беше Бугарин за Византија- жител и владетел на териториите кои припаѓаа на темата Воулгарија.

Седиште на темата Бугарија бил градот Скопје, од каде се управувал не само најголемиот дел од Македонија, туку и Србија, денешна Црна Гора и делови на Албанија. Поради тоа, Србите, како и Црногорците за византијците представуваа во средниот век “Бугари“- жители на темата Бугарија. Византискиот историчар Лаоник Халкондил вели “Трибалите (средновековно архаично име за Cрби т.е. рашкани) сега се нарекуваат Бугари” (Laonicus Chalcondyles, P.G., т. 159, Op. cit., кол. 26). Во истиот период, вистинските Бугари за Византијците представуваа Мизи или Паристрионци- жители и поданици на византиската Тема/област Паристрион или Мизија.

Скилица, најголемиот византиски хроничар на средновековната македонска држава и Црногорците ги нарекуваше Бугари, а црногорскиот принц Константин Бодин го нарече „Цар на Бугарите“, додека целата негова војска составена од Црногорци, Срби и Македонци ја окарактеризира како војска на „Бугари“ (Georgius Cedrenus loannis Scylitzae ope ab L Bekkero suppletus et emendatus 11, Bonnae, 1839, pp 714-719) т.е. војска составена од жители на темата Бугарија. Неговиот татко Јован Владимир (кнез зетски т.е. црногорски), византиските хроничари го именуваа како Бугарин (жител на тема Бугарија), па затоа и бугарската црква побрза да го прогласи Црногорецот за бугарски светец и денеска неговото име се слави од БПЦ на 22 мај (Види православен календар на Бугарската Православна Црква).

Византискиот хроничар од средмиот век, Михаил Псел, за востанието на Петар Делјан (внукот на Цар Самоил) напиша дека тоа е востание на племето на "Бугарите", а почнало во денешни Војводина и Србија, опфакајки ја цела Србија, за на крај да стигне во Македонија. Крунисувањето на Петар Делјан во цар е одржано во Белград (главниот град на Р. Србија), а Скилица ги означува белграѓани како Бугари (Воулгарои).

Теофилакт Охридски, родум Грк од Еврип, е, Архиепископ на Охридската Архипископија од 1090 г. до 1119 г. Познат е по тоа што го има напишано "Пространото Св. Климентово Житие" каде објаснува дека за него Бугари се сите поданици на византиската тема Бугарија. Бидејќи и самиот Теофилакт Охридски бил жител на темата Бугарија, се сметал за Бугарин (види Пространото Житие на Св. Климент, Охридски ракопис во Румянцев музей во Москва. Збирката на Григорович под број 818, лист стр. 11-6 до ЗЗ-б. / Архивен институт на БАН (кутия III, папка IV.)

Друг охридски Архиепископ од 1216 година, гркот Димитриј Хоматијан, родум од Ликија (Мала Азија), поради тоа што немал добри познавања до каде се простираат границите на византиската тема Бугарија, сите словенски народи на Балканот ги нарекува Бугари - Волгарои. Во познатата “Охридска Легенда“, тој објаснува дека “Бугарите“ го населуваат Илирик (Србија, БиХ, Црна Гора, Хрватска, мое дополнување), Далмација и Панонија (Охридска легенда- автора на житието — охридския архиепископ Димитрий Хоматиан; Ал.Милев, Гръцките жития на Климент Охридски" , 1966 г. ). “Папата го ракоположил Св. Методиј за архиепископ на Моравија и Бугарија (мили на тема Бугарија мое дополнување), а Св. Kлимент бил ракоположен од Св. Методиј за епископ на "бугарскиот народ" од Илирик“- пишува Хоматијан (Ив. Дуйчев, Краткото Климентово житие от Димитрий Хоматиан, в „Климент Охридски, сборник от статии по случай 1050 години от смъртта му" БАН, София, 1966 г., стр. 161—171).
Дека во тоа време поимот "Бугар" ги означувал словенските жители на византиската Тема Бугарија , но, не и посебна народност, доказ се и останатите документи од времето на охридскиот архиепископ Димитриј Хоматијан. Од негово време имаме зачувано записи на луѓе од Македонија кои се декларирале "по род Македонци" во времето кога Охрид бил во состав на Епирската држава, па со сигурност можеме да констатираме дека Македонец во тие документи представува етникум, а не географски поим. Таму имаме запис од Иван Иерекар од селото Власто (денeска Велестово, охридско) кој се изјасник дека е „по род Македонец“ во состав на тогашното деспотство Епир (J. Pitra, Analecta sacra et classica specilegio Solesmensi parta, t. VI Juris ecclesiastici graecorum selecta paralipomena. Parissis et Romae 1891, col. 315).

Името Бугарија на византиската тема која ги опфаќаше териториите на етногеографските Македонија, Србија, Црна Гора и Албанија, беше причина сите јужнословенски народи, недоволнообразованото грчко свештенство да ги нарече со едно име- Бугари. Оттогаш, за Грците сè што беше словенско православно, беше бугарско. Но, не бугарско како етноним, туку како подвид на Ромените, како поданици на Романија (Византија) и дел од византиската култура и држава. Грчкото свештенство сонуваше за воскрснување на старата Византија, која ќе ги опфати и јужнословенските краишта од византиската тема Бугарија.

Дури и словенските етноси во Елада и Тесалија, гркофоните и влахофините го нарекуваа Бугари. Во Грција никогаш не се населиле Бугари, нит пак Бугарија некогаш ја владееле таа територија; во 7 век таму се забележани кнежевствата на племињата Милинги, Езерци, Војунити и Велегезити. За време на грчкото националослободително востание 1821-1829 г., постоеше една многу позната песна за премавнување на различностите на етносите кои ја населувале Елада и создавање на една елинска нација: „“Албанци, Власи, Бугари, луѓе кои говорите на други јазици, придружете се“ ( 1. Victoria Clark, Why Angels Fall. A journey through Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo Macmillan: London, 2000 ISBN: 0 333 75185 X; 2. FATHER GREGORY TILLETT, The British Orthodox Church).

Ова погрешно грчко именување на сите јужни словени како Бугари, а со тоа и Македонците, бугарската историографија крајно необјективно и извитоперено го користи да ги представи Македонците како дел од бугарскиот народ. Особено поради тоа што и дел од македонската ителегенција од крајот на 18 и целиот 19 век прифати од Грците сите јужнословенски народи да ги нарекува Бугари, наместо словени. Од 1767 год., Охридската Архиепископија е укината по ургенција на Грците и Македонија потпаѓа под јуриздикција на Цариградската Патријаршија, целосно контролирана од грчки и гркофилски клир. Во тоа време, Патријаршијата отвара грчки училишта ширум Македонија, на грчки јазик. Грчките учители го наметнале терминот бугар, бугарски јазик, како синоним за словен и словенски јазик. Така и некои наши преродбеници, македонскиот народен јазик го нарекуваа бугарски, но не мислејќи на бугарски, онаков каков што сега го знаеме, туку на словенски. Инаку, пред тој период, во Македонија никогаш не се употребувал зборот бугар како синоним за словен и не постои ниту еден пишан историски извор, постар од 18 век, каде некој Македонец се изјаснил како бугарин или својот јазик го нарекол бугарски.
За Господин Генадиј, Митрополит Велешки од 19 век (роден во село Подкожене, Поградец) поимот Бугари е исто со поимот Словени, па запишал дека и Чесите и Словеците се Бугари: "од Бохемија и Моравија сите тие се Словени, чисти Бугари, наши браќа". (Извор: Симеон Радев, "РАННИ СПОМЕНИ", наслов: "ПОСРЕЩАНЕТО НА ЧЕТИРИМАТА БЪЛГАРСКИ ВЛАДИЦИ", Ново, коригирано и допълнено издание под редакцията на Траян Радев, Изд. къща Стрелец, София, 1994). Никола Поп-Филипов, македонски учител вели дека “бугарскиот“ јазик е општ балкански јазик (вестник "Македония" Цариград, 6. Април, 1868 г.), мислејќи на словенскиот јазик.

Глигор Прличев во својата Автобиографија пишува: „...бугарската азбука само на тројца им беше позната и се нарекуваше српска..“ (Григор Пърличев, Автобиография). За него и Србите се Бугари т.е. словени; во тоа време, само Србите имаа реформирана и кодифицирана словенска азбука, па затоа и Прличев вели дека бугарската (словенската) азбука се нарекувала српска.
Јордан Хаџиконстантинов - Џинот, кажува дека за него поимот Бугари означува словени, па во неговата "Солунска Легенда" објавена 1859 г. вели дека Св. Кирил и Методиј се апостоли на сите Бугари (Словени), а во Бугари ги вклучува и Моравјаните од Велика Моравија и Панонија (Гласник друштва српске словености, VIII, стр. 146-147).

Горе: Варијанти на преписи на "Солунската Легенда" од 19 век, каде пишува дека Св. Кирил и неговиот брат Страхота (св. Методиј) ја создале словенската азбука за просвета на "Бугарите" (словените) од Моравија и дека кнезот на Велика Моравија бил "бугарски" кнез (Йордан Иванов, "Български старини из Македония", БАН, 1970 г. ).

Шопот, отец Спиридон Габровски, врз основа на постари истории, во 1792 г. ја пишува „Историјата на бугарските народи“, за кого сите јужнословенски народи се Бугари, и Србите и Македонците- Словените. Во неговата кратка историја тој вели: „Болгарите ги завладеале Тракија, Македонија, Далмација, Белото Море и Рим...Илирите (Хрватите и Србите, мое дополнување) се нарекуваат Болгари...од Болгарите произлегоа Србите..., а од кога Александар ја зеде целата илирска војска да го бие светот...од тогаш Болгарите почнаа да се нарекуваат Словени и Македонци (Спиридон Иеросхимонах, История во кратце о болгарском народе славенском, превод М. Г. Минчев (ц), ред. П. Тотев, худ. доц. Ив. Кънчев (ц), предп. инж. Д. Кънев, печ. УИ "В. Априлов" - Габрово, ИК "Луна", 2000 г. ; - Спиридон Иеросхимонах, История во кратце о болгарском народе славенском 1792, пр.Б. Христова, проф. Б. Райков, БАК при НБ "Св. Кирил и Методи", И "ГАЛ-ИКО", София, 1992 г.). Уште еден неоспорлив доказ дека “Бугар” во тоа време значело Словен, а тогашните “Бугари“, себеси се сметале за чисти Словени, ист народ и со Србите, и со Македонците и со Илирите (Хрватите, Црногорците и Словенците).

Крсте Петков Мисирков го објаснува поимот Бугарин: “Грците исто така не разликуваа словенцките народности и сите словени...го велеа со презреното име „бугари". …Грците…употребуваа името бугарин за да воплотат во него своiето презреiн'е кон се словенцко... Со името бугари не крстиiа грците и нас македонците. Но тоа прекрстуаiн'е не iет iединствено… ( Крсте Петков Мисирков. “За Македонцките Работи”, Предгоор, София, Печатница на „Либералний Клубъ“ 1903 ).

Кирил Пејчиновиќ на својата книга "Огледало" од 1816 г. ставил дека е напишана на "препростејшим и некнижним јазиком Болгарским долнаја Мисии". Ова, бугарските историчари го користат за да наметнат бугарштина на К. Пејчиновиќ. Тогаш не постоел книжен - литературен бугарски јазик, ниту пак некој друг јужнословенски литературен јазик. Најпрво од јужнословенските јазици е стандардизиран српскиот, за дури кон крајот на 19 век да се создаде литературен бугарски јазик. Единствен книжен (литературен) јазик во 1816 г. бил старословенскиот, кој како што погоре опишав се нарекувал болгарски во Македонија, а некнижен болгарски јазик го означува словенскиот народен говор.

Превземено од http://makedonskaistorija.blog.com.mk/