Делата на Прличев за Александар III Македонски

Словата на Григор Прличев

Автор: д-р Ранко Младеноски

Нашиот втор Хомер од 19 век, Григор Прличев, во две свои слова (излагања, обраќања, говори) патемно го споменува и Александар Македонски. Првото е Слово на св. Кирил и Методиј одржано во Солунската гимназија на празникот на сесловенските просветители во периодот на неговото учителствување во Солун од 1883 до 1890 година. Повеќе автори укажуваат на тоа дека не е познато во која од овие години Прличев го одржал овој свој говор пред учителите во Солунската гимназија. Но, Блаже Ристовски тврди дека ова слово на Прличев е одржано во 1885 година.9 Второто слово на Прличев во кое се споменува славниот македонски крал Александар Македонски е Словото одржано во Охрид во 1883 година.10

Во Слово на св. Кирил и Методиј Александар Македонски е спомнат во следниов контекст:

„Майка Македония много е ослабнала. Откако породи великаго Александра, откако породи св. св. Кирила и Методия, оттога майка Македония лежи на леглото си ужасно изнеможена, совършено примрела. Майка, что родила великаго сина, надали ќе може да роди и другего. Затова толко редки са на светот великите мъжи. Цели просветени двржави, во течение на 50 години, едва могат да произведат един велик мъж“.11

И во Словото одржано во Охрид во 1883 година Прличев го споменува Александар Македонски во контекст на светите браќа Кирил и Методиј, односно во контекст на заостанувањето на Македонија во просветата во времето на Прличев:

„Повторувам, оти учителите не се должни да проповедаат. Тие дошле не за друго, освен да ги учат вашите деца да станат добри граѓани и да си ја подигнат татковината, оваа убавица Македонија, оваа топла и благодатна Македонија, оваа плодовита Македонија, која ги родила светите Кирил и Методија. Не сте ли уверени, господа, оти нашата Македонија денеска е најдолна од сите земји во светот? Не е ли голем срам за Македонците, кои едно време преку Александра Великаго го покорија целиот свет и го натераа да гувее пред македонскиот престиж, кои после преку светите Кирил и Методија покрстија милиони Словени и ги просветија, денеска ние да бидеме најдолни од сиот свет во просвештението... Не е ли гревота, учителите со жар и ревност да доаѓаат да и послужат на Македонија, а ние со камен да ги побиваме?“.12

Во двете слова Прличев зборува за загубената слава и за загубениот престиж што Македонија го имала во античкото време на чело со Александар Македонски, но и во времето на мисионерската просветителска дејност на македонските свети браќа Кирил и Методиј. Ова, секако, значи дека во 19 век Александар Македонски не се става само во функција на поттикнувачки фактор во револуционерната, вооружената борба на македонскиот народ, туку неговото славно име и дело се актуелизираат и во рамките на просветителските цели пред кои се поставени Македонците во тоа време.

Поставувањето на Александар Македонски во контекст на светите солунски браќа зборува за тоа дека кај македонистите во 19 век постоела свест за еден континуиран развој на македонската историја од античко време преку средниот век па се до 19 век со што повторно доаѓаме до воспоставувањето на врската меѓу денешните Македонци и античките Македонци. Од тоа може да се заклучи дека и во словата на Григор Прличев, на еден индиректен начин, Александар Македонски е поставен во улога на интерактивен код на културите. Во исказот „Македонците... едно време преку Александра Великаго го покорија целиот свет и го натераа да гувее пред македонскиот престиж“ од Словото на Прличев одржано во Охрид во 1883 година, е потенцирана супериорноста (елитноста) на Македонците (а со тоа и на Александар Македонски) во однос на целиот свет којшто е инфериорен (субалтерен) поради што и „гувее пред македонскиот престиж“. Тоа значи дека Александар Македонски и овде ја има улогата на интеркултурен код (Македонците VS. сите Други), но тоа е базирано врз односот колонизатори (Македонците) - колонизирани (Другите во светот што тогаш бил познат).

Заклучни изводи

Доминантна тема во овие писмени споменици од 19 век што се поврзани со најголемиот античко-македонски крал е словенското потекло на античките Македонци, па според тоа и словенското потекло на Александар Македонски. Имено, овие македонски дејци од 19 век, Исаија Мажовски, Марко Цепенков и Григор Прличев, најчесто се изјаснуваат како потомци на античките Македонци, односно како потомци на Александар Македонски. Ваквата идеја на овие наши културни дејци, но и на безмалку сите македонисти од 19 век, има една сосема практична цел - да го поттикне, да го мобилизира, да го анимира македонското население во вооружената борба за слобода, како и во просветителската акција за образование на свој македонски народен јазик, и тоа против османлиската тиранија и против туѓите пропаганди (српската, бугарската и грчката) на македонска почва во времето кога македонскиот народ, исто како и другите народи на Балканскиот Полуостров и во Европа, тежнее кон создавање на своја национална држава во нејзините јазични и етнографски граници.

Во делата на Исаија Мажовски, Марко Цепенков и Григор Прличев, античкиот македонски крал Александар III Македонски многу често е поставен во улога на интерактивен код на културите и тоа во рамките на категориите супериорност и инфериорност, односно елитност и субалтерност (колонизатори и колонизирани). Тоа бездруго значи дека Александар Македонски има мошне значајно место и суштинска улога во мемоарското и книжевното творештво на овие тројца македонисти од 19 век и тоа, пред се, како интерактивен код на култури коишто и временски и просторно се многу оддалечени меѓу себе.

9) Блаже Ристовски, Александар Македонски во историската свест на Македонците во XIX и XX век, во: Македонија и македонската нација, Детска радост, Скопје, 1995, стр. 135.

10)    Гане Тодоровски, Големиот подвиг на Григор Прличев, во: Македонската книжевност во XIX век, Наша книга, Скопје, 1990, стр. 159 - 160.

11) Григор Љрличев, Слово на св. Кирил и Методил, во: Григор Љрличев, Избрани произведенил, „Бмгарски писател“, Софил, 1980, стр. 233; Да се види исто и во: Гане Тодоровски, Големиот подвиг на Григор Прличев, цит. дело, стр. 157.

12) Исто, стр. 159.

Библиографија

1. Пърличев Григор (1980), Избрани произведения, „Български писател“, София.

2. Ристовски Блаже (1995), Македонија и македонската нација, Детска радост, Скопје.

3. Тодоровски Гане (1990), Македонската книжевност во XIX век, Наша книга, Скопје.

4. Тодоровски Томислав (1972), Спомените на Мажовски, Мисла, Скопје.

5. Цепенков Марко К. (1980), Македонски народни умотворби, Книга десетта, Материјали, Литературни творби, Редактирал Влаже Ристовски, Македонска книга, Институт за фолклор, Скопје.