„Автобиографија“ Григор Прличев

„Автобиографија“ – Григор Прличев 

Кратка биографија:

Григор Прличев е роден јануари 1830 – 31 г. во Охрид, во сиромашно, но трудољубиво големо семејство на Ставре Прличев и Марија Ѓокова. Уште не дополнил 6 месеци, а веќе останал сираче – починал неговиот татко. Останале само неговиот дедо, висок, белобрад и лесен земјоделец и неговата мајка која почнала да работи по куќите како слугинка за да може да го прехрани своето многучлено семејство. Ваквата тешка положба кај него ќе побуди потреба и должност таа мака да ја преточи во дело, како за себе напишано, а сета македонска мака е олицетворена т.е. својата автобиографија. 

Се додека Димитрија Миладинов не го посетил Охрид (1848 г.), Прличев учел кај месни учители грчки јазик, кои не ни биле вистински педагози и предавачи. Тие биле шијачи кои Прличев не можел да ги поднесува затоа често изостанувал од училиште. Му помага на „таткото“ на македонската преродба, Димитрија, за подоцна и тој самиот извесен период да предава во Тирана (Албанија).

Во 1849 г. се запишува како студент по медицина на Атинскиот универзитет, иако никогаш не пројавувал поголема заинтересираност кон медицинската наука. Затоа продолжува да учителствува во село Белица, Струшко (две години), па потоа во Битола, Прилеп за на крај да остане 6 години учител во родниот Охрид. Во 1859 г. се враќа на студии во Атина каде го започнува делото „Сердарот“, со намера да учествува на големиот атински поетски конкурс. Следната година (1860) токму тој е победникот на конкурсот и освојува Лавров венец и 1000 драхми со можност за студирање во Оксфорд или Берлин. Но ненадејната вест за смртта на браќата Миладиновци ќе го вознемири Прличев и силно ќе го ориентира да се насочи кон грчките фанариоти за да ја одмазди неправедната смрт на своите патрони.

Се враќа во Охрид каде со сите сили се обидува да го вметне словенскиот разбирлив јазик во училиштата и црквите. Затоа стекнува голем број на непријатели на свој грб, а меѓу нив и погрчениот владика Мелетиј, одговорен за смртта на Миладиновци. Ќе биде затворен (1868 г.) во дебарскиот затвор, поради клевети од истиот владика. Но по една година Мелетиј е тргнат од власта, а Прличев е пуштен на слобода.

Во 1871 г. го објавува препевот на Хомеровата „Илијада“ на општословенски јазик – есперанто со кој Прличев се занесувал дека може да ги обедини сите словенски народи во една средина. Но, секако таа замисла била тешко остварлива во тогашни општествено-културни положби. Затоа е исмејуван од многу бугарски дејци меѓу кои и Христо Ботев, што ќе го разгневи Прличев и тој ќе се врати на учителската дејност во Битола најпрво, па потоа во Солун. Во периодот на вршење на оваа дејност (1883-1890) започува да ја пишува својата „Автобиографија“, која ќе биде објавена по неговата смрт во Софија. Умира на 6 февруари 1893 во Охрид. Погрбан е во дворот на црквата „Св.Климент“.

Содржина:

Во почетокот на делото авторот најпрво не запознава со своето семејство, неговите браќа и сестри, неговата мајка и дедо, и преку тешката економска положба ни дава една издржна сеопшта слика за положбата во која се наоѓал сиот македонски народ на почетокот од XIX век. Понатаму ни ги предава сликите од школувањето на охридските деца кои учеле на неразбирлив грчки јазик. Ни ги доловува сликите од денот кога за прв пат неговиот дедо го внел меѓу училишните клупи. Тој благороден старец ќе го научи да чита и да ја сака книгата. Неговите учители, незаинтересирани педагози не го инспирирале Прличев да го учи грчкиот јазик најпрво па затоа наоѓал поинтересни работи од одењето во училиште: продавал црници, јајца, препишувал ракописи итн. Уште во детските невини години тој ќе ја почустува на свои плеќи маката на македонскиот народ. Тешката социјална положба кај него ќе побудат револт и страст да го одбрани правото на македонскиот народ на подобра егзистенција во рамките на својата држава.

Исто така не заборавил да и се оддолжи насвојата благорадна мајка. Со многу топлина и почит ни го претставил денот кога ја видел како тешкиот мокар тепих „што и маска со мака би го носела“, го носи на плеќи, знаејќи дека моралната обврска да го издржи семејството ја натерало да работи по туќи куќи. Ликот на неговата мајка го искористил како основа за да ја наслика Неда, мајката на Кузман Капидан, од неговото најпознато дело, „Сердарот“.

Понатаму пишува за Димитар (Митре) Миладинов, за кој вели „речта му течеше од уста како мед“. Навистина покажал огромна почит кон големиот македонски деец, со кој имал прилика малку да учителствува.

Поважен аспект од неговиот живот е престојот во Атина откако се запишал на Атинскиот универзитет на насока медицина. Но, бидејќи не покажувал некоја особена желба кон таа нему туѓа наука, пишувал стихови. За време на престојот во Атина имал прилика да види како царот Отон го овенчува поетот Залакоста со Лавров венец како најголем грчки поет. Уште тогаш сонувал за тоа како тој би се наоѓал на местото на Залакоста иако 10 години подоцна неговиот сон ќе се оствари.

Сиромаштијата ќе го натера да се врати во Македонија, во Белица каде ќе биде учител, а потоа во Прилеп и Охрид. По 7 години се враќа во Атина. Започнал со пишувањето на „О Арматолос“ (Сердарот) една година пред почетокот на големиот поетски конкурс.

Токму тој ќе победи на овој конкурс (1860 г.), тој, за кого во преполната сала немало ни место да седне, а поетот Рангавис ќе му ја додели наградата и пред сите ќе биде наречен Втор Хомер за неговите исклучителни лирски способности. Но неговата радост кратко траела. Откако дознава за смртта на браќата Миладиновци, сфаќа дека дошло времето да ја преземе работата во свои раце и да го одмазди нивното дело. Се враќа во Охрид каде се залага за воведување на словенскиот јазик во училиштата и богослужбата во црквите. Но овие храбри акции ќе наидат на неодобрување на погрчениот Албанец, тогашен владика Мелетиј кој ќе го наклевети на турските власти и Прличев ќе биде изведен пред своите сограѓани пред уќуматот (турска управна админастративна област). Неговата мајка ќе се најде на тој настан и постојано ќе го храбри својот син да не се плаши, да верува во себе и храбро да издржи.

Прличев е одведен во дебрскиот затвор, каде е затворен во нечовечки услови. Тешка смрдеа се ширела низ ќелиите, го делел каменото легло со свирепи осуденици и убијци, но затоа неговите маки се исплатиле! Мелетиј е искаран од Охрид! Прличев кратко и концизно не информира за оваа победа над грчките фанариоти и влијанија врз македонскот население. Прличев се ослободува, ужива во можноста да го шири словенското писмо меѓу својот народ, но набрзо новопоставениот владика, Натанаил Кучевишки, за кого и напишал песна „Пастир наш Натанаил“, ќе се покаже уште посвиреп од својот претходник. Силум, од турски жандарми ќе биде одведен во Софија, пред очите на своите ученици. Таму му ветувале секакви награди само да се зафати да пишува и преведува на бугарски бидејќи одлично го владеал и тој јазик. Но разочарувањето на кое ќе наиде од неговиот препев на „Илијада“ на оној јазик за кој тој сонувал но немал јасна визија, општословенскиот, ќе го натераат пак да се врати на учителската дејност, најпрво во Битола, потоа кратко во Охрид и на крај во Солун каде го пишува ова дело.

Значењето на „Автобиографијата“:

Ова дело претставува моќен историски информатор и пишан сведок за социјалната, умствената, економската состојба на Македонците во векот на будење на националните интереси. Изобилува со издржни описи на ликови кои во тој момент живееле во средината во која живеел авторот. Неговата мајка, дедо, разни поети, експлоататори, подржувачи и пакосници се откриени на страниците од делово. Дело кое секако доколку не било напишано, се разбира важен дел од нашата долга историја би останал затскриен или изобличен во книгите на македонските непријатели, кои во голем број живееле тогаш.

Слајдови:

Grigor prlicev by a.kristijan from Guest333

Звучен запис: