Влоѓимјеж ПЈАНКА (Виена)
Развојот на македонскиот литературен јазик пред неговата конечна кодификација покажува дека не се работи за создавање на еден сосема нов литературен јазик, како што беше случајот со српско-хрватскиот во 1850 год., туку за реформа на еден веќе постоен јазик, кој ги прошири своите функции како службен јазик на тогашната Демократска Федерална Македонија, а потоа HP Македонија и, меѓу другото, затоа мораше да биде кодифициран. Согласно со дотогашната традиција и практика, како основа за кодификацијата е земен централниот говор (α-говорот), кој му припаѓа на западномакедонското наречје, со тоа што се земени и некои јазични црти од други дијалектни подрачја, особено во областа на лексиката. Во фонетско-фонолошки поглед тоа е прифаќањс на некои лексеми во кои е застапена фонемата /х/ (3) , иако самата фонема има во македонскиот како стандарден така и литературен јазик ограничена употреба.
Во врска со конечното кодифицираше на македонскиот литературен (стандарден) јазик можат ретроспективно да се постават неколку прашања, кои се однесуваат на одделни појави и единици од фонетско-фонолошкиот систем, и тоа како од неговиот супрасегментален така и од сегменталниот дел. Супрасегменталната фонетика и фонологија, како што е сепак прифатено во последно време, ги опфаќа прашањата на тонскиот и динамичниот акцент, како и на квантитетот. Тонскиот акцент на нивото на фразата и реченицата, што го поседуваат сите словенски и европски јазици, иако сè уште недоволно испитан, го опишуваат поновите граматики (4), но тој ни во еден од словенските јазици не е нормиран ниту кодифициран. Co негово отсуство на нивото на слогот се разликуваат југоисточнословенските јазици од југозападнословенските (5), но не и нивните гранични и преодни говори. Co фиксираниот акцент македонскиот јазик типолошки се поврзува со северозападнословенските јазици, а со неговата поврзаност со крајот на зборот само со полскиот јазик (6), со тоа што полскиот акцент е парокситоничен, а македонскиот пропарокситоничен. Иако на македонското јазично подрачје преовладуваат разни типови на слободниот акцент, а се јавуваат - макар што ретко - други видови фиксиран акцент (парокситонски и иницијален) (7), сепак третосложниот акцент е земен во стандардниот јазик како битна карактеристична особина на западното наречје. Термините третосложен или второсложен се конвенционални. Како во македонскиот, така и во полскиот јазик има едносложни акцентирани зборови, како и повеќесложни со акцент на крајот на зборот, а покрај тоа - во македонскиот двосложни и повеќесложни зборови со второсложен акцент, а во полскиот - повеќесложни со третосложен акцент. И во двата јазика постојат акцентски целости со третосложен (Пр'ед него, дајт'е ми го, кисел'а вода), односно второсложен (prz'ed nim, d'aj go) акцент. Во македонскиот јазик третиот слог од крајот на зборот е лимитативен во поглед на местото на акцентот, како во зборовите со самостоен акцент така и во акцентските целости. Ова се однесува и на полскиот јазик (f'izyka, d'aj mi go). Но во полскиот јазик, во определена сегментација на текстот - со јунктура (8), постојат и акцентски целости со четворосложен акцент. Од тоа произлегуваат следниве заклучоци: 1. полскиот акцент е слободен, иако предимно второсложен, 2. македонскиот третосложен акцент е единствен акцент во словенските јазици доследно врзан за крајниот слог како пропарокситонски...
Развојот на македонскиот литературен јазик пред неговата конечна кодификација покажува дека не се работи за создавање на еден сосема нов литературен јазик, како што беше случајот со српско-хрватскиот во 1850 год., туку за реформа на еден веќе постоен јазик, кој ги прошири своите функции како службен јазик на тогашната Демократска Федерална Македонија, а потоа HP Македонија и, меѓу другото, затоа мораше да биде кодифициран. Согласно со дотогашната традиција и практика, како основа за кодификацијата е земен централниот говор (α-говорот), кој му припаѓа на западномакедонското наречје, со тоа што се земени и некои јазични црти од други дијалектни подрачја, особено во областа на лексиката. Во фонетско-фонолошки поглед тоа е прифаќањс на некои лексеми во кои е застапена фонемата /х/ (3) , иако самата фонема има во македонскиот како стандарден така и литературен јазик ограничена употреба.
Во врска со конечното кодифицираше на македонскиот литературен (стандарден) јазик можат ретроспективно да се постават неколку прашања, кои се однесуваат на одделни појави и единици од фонетско-фонолошкиот систем, и тоа како од неговиот супрасегментален така и од сегменталниот дел. Супрасегменталната фонетика и фонологија, како што е сепак прифатено во последно време, ги опфаќа прашањата на тонскиот и динамичниот акцент, како и на квантитетот. Тонскиот акцент на нивото на фразата и реченицата, што го поседуваат сите словенски и европски јазици, иако сè уште недоволно испитан, го опишуваат поновите граматики (4), но тој ни во еден од словенските јазици не е нормиран ниту кодифициран. Co негово отсуство на нивото на слогот се разликуваат југоисточнословенските јазици од југозападнословенските (5), но не и нивните гранични и преодни говори. Co фиксираниот акцент македонскиот јазик типолошки се поврзува со северозападнословенските јазици, а со неговата поврзаност со крајот на зборот само со полскиот јазик (6), со тоа што полскиот акцент е парокситоничен, а македонскиот пропарокситоничен. Иако на македонското јазично подрачје преовладуваат разни типови на слободниот акцент, а се јавуваат - макар што ретко - други видови фиксиран акцент (парокситонски и иницијален) (7), сепак третосложниот акцент е земен во стандардниот јазик како битна карактеристична особина на западното наречје. Термините третосложен или второсложен се конвенционални. Како во македонскиот, така и во полскиот јазик има едносложни акцентирани зборови, како и повеќесложни со акцент на крајот на зборот, а покрај тоа - во македонскиот двосложни и повеќесложни зборови со второсложен акцент, а во полскиот - повеќесложни со третосложен акцент. И во двата јазика постојат акцентски целости со третосложен (Пр'ед него, дајт'е ми го, кисел'а вода), односно второсложен (prz'ed nim, d'aj go) акцент. Во македонскиот јазик третиот слог од крајот на зборот е лимитативен во поглед на местото на акцентот, како во зборовите со самостоен акцент така и во акцентските целости. Ова се однесува и на полскиот јазик (f'izyka, d'aj mi go). Но во полскиот јазик, во определена сегментација на текстот - со јунктура (8), постојат и акцентски целости со четворосложен акцент. Од тоа произлегуваат следниве заклучоци: 1. полскиот акцент е слободен, иако предимно второсложен, 2. македонскиот третосложен акцент е единствен акцент во словенските јазици доследно врзан за крајниот слог како пропарокситонски...
За да дочитате до крај - кликнете овде!
3. За да биде прегледно и еднозначно, фонетските и фонолошките записи од сите јазици се даваат на латиница.
4. Спор. Gramatyka wspоlczesnego jezyka polskiego, red. nauk. Ѕ. Urbanczyk: L. Dukiewicz, I. Sawicka. Fonetyka i Fonologia, Krak6w, 1995.
5 За поделбата на словенските јазици на четири групи в.: W. Pianka... Studia z filologii polskiej i slowianskiej XIII (1974), c. 197-211.
6. Тополињска, Од полско-македонските акцентски паралели; Македонски јазик X (1959), с. 13-18.
7. Спор. на пр. Б. Видоески. Акцентските системи на македонските дијалекти во Грција (Егејска Македонија) и Јужна Албанија; Македонски јазик XXXVI-XXXVII (1985-1986), с. 19-45.
8. P. Ivic, The Place of Prosodic Phenomena in Language Structure, Sciences of Language 4, c. 103-139; I. Sawicka, Fonologia [во:] Gramatyka wspolczesnego jczyka polskiego, op. cit., c. 178.
No comments:
Post a Comment