МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
Карта на Македонија од Македонци во Русија!
Правдата бара да се каже дека борбата за словенски јазик во црквите и народен во училиштата во прво време се води во еден мошне толерантен дух. Дури и патријаршиските владици пројавуваат еден беневолентен однос кон словенскиот јазик, стануваат и спонзори на некои автори и изданија. Познато е, на пр., дека во Предговорот кон своето дело "Утешение грешним" игуменот на Лешочкиот манастир, јеромонахот Кирил Пејчиновиќ, во 1831 год. кажува дека "повелением ниже именитиј митрополит и прочим монастиреј и свјаштеником, аџиам, чорбаџиам, ќелари и еште неколцина христиани - ми рекоа "дади гу тају книжицу да се штампоса и мие ќе ти поможемо и харџот кога ќе ни пратиш по една книга, и ми ќе земемо от тиа книги за раздавање по книжовници, нека се кажуват слово божио по христиани. Митрополит скопскиј господин наш кир Гавриил, он рече: Ја ќе поможем со благослов и ќе дадем 50 гроша...". И во прегледот на помагачите на ова издание Пејчиновиќ на прво место го наведува "архиепископа нашего Гавриила" и наброените негови потчинети, како и голем број свештеници и монаси од разни други места во Македонија.
Такви примери може да се наведат повеќе и не само во Македонија. Познато е дека и трновскиот архиепископ и егзарх на Бугарија Иларион уште во 20-тите години бара преведувачи на Библијата на бугарски и се јавува како прегледувач на преводот, а специјално го ангажира Неофита Рилски да го преведе Новиот завет, коешто овој и го направил и го објавил "на македонското наречје" во протестантската печатница во Смирна (1840).
ПРВИОТ УЧЕБНИК НА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Инаку, се до Кримската војна со дозвола на Патријаршијата, па и во Патријаршиската печатница, се печатеа низа изданија за црквата на словенски јазик. Антигрчкото движење се засили дури по интензивирањето на организираното дејствување на Русија сред православните Словени во Турција. Тогаш настана и поширокиот настап на руските словенофили во Македонија, со систематско и богато супсидирано налагање на бугарското име и бугарската свест кај нашето население. Тогаш наместо кон Атина нашите млади интелектуалци се свртеа кон Москва и Петербург и се создаде во Македонија интелектуална елита со руско образование и бугарско воспитание што одигра значајна улога во натамошниот развиток.
Меѓутоа, руското влијание не беше сосем отсутно и во првата половина на XIX век. Охридската архиепископија имаше постојани и традиционални врски со Руската православна црква. Тие контакти продолжија и по укинувањето на Архиепископијата. Не беше случајно присуството на архимандритот Анатолија Зографски на рускиот двор како исповедник и кум на рускиот цар Николај И и служител во руската црква при дипломатското претставништво на Русија во штотуку осамостоената грчка држава. Исто така не е случајно што имено тој го помага отворањето на солунската печатница на архимандритот Теодосија Синаитски, во која го објавува и првиот учебник на македонски јазик "Началное учение" (1838). Анатолија му помага и на својот земјак Партенија да ги заврши највисоките духовни школи во Атина и во Русија и да се најде исто така во рускиот царски двор и да стане исповедник на руското царско семејство. И тој потоа се враќа на Балканот и станува идеолог на движењето за заеднички литературен јазик на Македонците и Бугарите со основата во западномакедонските говори и прв направи научно заснована филолошка компарација на спецификите на македонскиот и бугарскиот јазик. Токму тој како архимандрит во Цариград ги објави и основните учебници на македонското наречје "Кратка свештена историја на ветхо и новозаветната црков" (1857) и "Началное учение за децата" (1858), како и "Кратка славенска грамматика" (1859) што беа особено радосно прифатени во Македонија.
Тоа беше моментот кога избувна Кукушката унија како израз на желбата за сопствена духовна хиерархија и за употреба на народниот јазик со православниот обред, кога, по барање на кукушаните, Партенија стана и првиот Македонец митрополит на Дојранско-кукушката епархија (1859). Се во тоа време тој го објави и преводот на Климентовото житие од охридскиот архиепископ Теофилакт, публикува значајни документи за историјата на Охридската архиепископија со краток преглед на црковната хиерархија, а собра и цел зборник со македонски народни песни, некои од кои беа и напечатени во цариградскиот периодичен печат. Тоа беше веќе нова фаза во словенско-православниот преродбенски процес во Македонија.
ПРАШАЊЕТО ЗА МАКЕДОНСКА ДРЖАВА
Епохата на Миладиновци, Жинзифов и Прличев беше и време на учебникарите. По Анатолија и Партенија Зографски, првите учебници "на македонското наречие" беа "Буквар за употребение в македонските училишта" (1867) од Димитар В. Македонски и Димитар Хр. Узунов, "Кратка свјаштенна историа за училиштата по Македонија" (1867) и "Скратен православен катехизис" (1868) од Д. В. Македонски. Потоа дојдоа бројните слични учебници на најплодниот учебникар Кузман Шапкарев (1868-1874), којшто и даде белег на целата таа епоха. Но кога Венијамин Мачуковски го огласи печатењето на неговата веќе употребувана во македонските училишта "Блгарска грамматика по македонско наречие" се крена голем шум во бугарскиот печат, учебникот остана необјавен, но се легитимира една национална тенденција што само ја потврди тогаш покренатиот унијатски бран во цела Македонија за изделување на македонските епархии од диецезата на новооснованата Бугарска егзархија и за обновување и осамостојување на Охридската архиепископија како унијатска црква.
Тоа се совпадна со револуционерното раздвижување во Македонија и со појавата на војводата Ѓорѓија М. Пулевски како учебникар, поет, историчар, граматичар, лексикограф и фолклорист, како Македонец со изјаснета словеномакедонска идеологија, кога веќе се постави не само прашањето за македонската одделна нација, јазик, црква и историја, туку и за македонска држава. А тоа беше веќе периодот на развиените национални пропаганди на соседите во Македонија, кога се појавија "лозарите" во Софија, "вардарците" во Белград и се подготви почвата не само за разловечкиот, кресненскиот и илинденскиот револуционерно-ослободителен подвиг, туку и за дефинирање на македонската национална програма, првин преку Македонскиот клуб преку "Балкански гласник" во Белград (1902) и особено преку Македонското научно-литературно другарство во С. Петербург (1902), од чии пазуви излегоа Крсте Мисирков, Димитрија Чуповски, Стефан Дедов, Дијамандија Мишајков, Наце Димов, д-р Гаврил Константинович и др. што ја вклопија македонската националноослободителна идеологија под плаштот на словенството и православјето. Никако не е случајно што Светите Кирил и Методија, како и Свети Климента Охридски, ги земаат како патрони на своите асоцијации, а во тешките историски околности по 1910 год. прават и конкретни постапки за обновување на Житошкиот манастир и за отворање во него занаетчиско училиште (со пансион) на македонски јазик.
Така преродбенскиот процес стигна и до Балканските војни на соседните монархии за завојување и поделба на Македонија, кога токму МНЛД преку разновидни форми ја постигна дотогаш највисоката точка на организираната манифестација на македонската национална програма, пред се преку своите бројни меморандуми, со изработувањето на македонското знаме и објавувањето на картата на Македонија на македонски јазик, посебно пак преку списанието "Македонскиј голос (Македонски глас)" (1913-1914) и другата печатена и организациона дејност.
Поделбата на Македонија по Втората завојувачка војна со Букурешкиот договор го заврши процесот на преродбенската епоха во Европска Турција. Оттука натаму, особено по завршувањето на Првата светска војна со версајските граници, веќе настанаа нови историски околности, кога овој процес знатно се усложни со паралелниот тек во четири меѓусебно различни геополитички територии, поради што и конечното решение дури во Втората светска војна заврши со полна афирмација на македонскиот народ, но само во едниот дел од некогашната целина, којшто до 1941 година се наоѓаше во рамките на Србија/Југославија.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Руската императорка Екатерина во XVIII век формира македонски полк
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
Карта на Македонија од Македонци во Русија!
Правдата бара да се каже дека борбата за словенски јазик во црквите и народен во училиштата во прво време се води во еден мошне толерантен дух. Дури и патријаршиските владици пројавуваат еден беневолентен однос кон словенскиот јазик, стануваат и спонзори на некои автори и изданија. Познато е, на пр., дека во Предговорот кон своето дело "Утешение грешним" игуменот на Лешочкиот манастир, јеромонахот Кирил Пејчиновиќ, во 1831 год. кажува дека "повелением ниже именитиј митрополит и прочим монастиреј и свјаштеником, аџиам, чорбаџиам, ќелари и еште неколцина христиани - ми рекоа "дади гу тају книжицу да се штампоса и мие ќе ти поможемо и харџот кога ќе ни пратиш по една книга, и ми ќе земемо от тиа книги за раздавање по книжовници, нека се кажуват слово божио по христиани. Митрополит скопскиј господин наш кир Гавриил, он рече: Ја ќе поможем со благослов и ќе дадем 50 гроша...". И во прегледот на помагачите на ова издание Пејчиновиќ на прво место го наведува "архиепископа нашего Гавриила" и наброените негови потчинети, како и голем број свештеници и монаси од разни други места во Македонија.
Такви примери може да се наведат повеќе и не само во Македонија. Познато е дека и трновскиот архиепископ и егзарх на Бугарија Иларион уште во 20-тите години бара преведувачи на Библијата на бугарски и се јавува како прегледувач на преводот, а специјално го ангажира Неофита Рилски да го преведе Новиот завет, коешто овој и го направил и го објавил "на македонското наречје" во протестантската печатница во Смирна (1840).
ПРВИОТ УЧЕБНИК НА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Инаку, се до Кримската војна со дозвола на Патријаршијата, па и во Патријаршиската печатница, се печатеа низа изданија за црквата на словенски јазик. Антигрчкото движење се засили дури по интензивирањето на организираното дејствување на Русија сред православните Словени во Турција. Тогаш настана и поширокиот настап на руските словенофили во Македонија, со систематско и богато супсидирано налагање на бугарското име и бугарската свест кај нашето население. Тогаш наместо кон Атина нашите млади интелектуалци се свртеа кон Москва и Петербург и се создаде во Македонија интелектуална елита со руско образование и бугарско воспитание што одигра значајна улога во натамошниот развиток.
Меѓутоа, руското влијание не беше сосем отсутно и во првата половина на XIX век. Охридската архиепископија имаше постојани и традиционални врски со Руската православна црква. Тие контакти продолжија и по укинувањето на Архиепископијата. Не беше случајно присуството на архимандритот Анатолија Зографски на рускиот двор како исповедник и кум на рускиот цар Николај И и служител во руската црква при дипломатското претставништво на Русија во штотуку осамостоената грчка држава. Исто така не е случајно што имено тој го помага отворањето на солунската печатница на архимандритот Теодосија Синаитски, во која го објавува и првиот учебник на македонски јазик "Началное учение" (1838). Анатолија му помага и на својот земјак Партенија да ги заврши највисоките духовни школи во Атина и во Русија и да се најде исто така во рускиот царски двор и да стане исповедник на руското царско семејство. И тој потоа се враќа на Балканот и станува идеолог на движењето за заеднички литературен јазик на Македонците и Бугарите со основата во западномакедонските говори и прв направи научно заснована филолошка компарација на спецификите на македонскиот и бугарскиот јазик. Токму тој како архимандрит во Цариград ги објави и основните учебници на македонското наречје "Кратка свештена историја на ветхо и новозаветната црков" (1857) и "Началное учение за децата" (1858), како и "Кратка славенска грамматика" (1859) што беа особено радосно прифатени во Македонија.
Тоа беше моментот кога избувна Кукушката унија како израз на желбата за сопствена духовна хиерархија и за употреба на народниот јазик со православниот обред, кога, по барање на кукушаните, Партенија стана и првиот Македонец митрополит на Дојранско-кукушката епархија (1859). Се во тоа време тој го објави и преводот на Климентовото житие од охридскиот архиепископ Теофилакт, публикува значајни документи за историјата на Охридската архиепископија со краток преглед на црковната хиерархија, а собра и цел зборник со македонски народни песни, некои од кои беа и напечатени во цариградскиот периодичен печат. Тоа беше веќе нова фаза во словенско-православниот преродбенски процес во Македонија.
ПРАШАЊЕТО ЗА МАКЕДОНСКА ДРЖАВА
Епохата на Миладиновци, Жинзифов и Прличев беше и време на учебникарите. По Анатолија и Партенија Зографски, првите учебници "на македонското наречие" беа "Буквар за употребение в македонските училишта" (1867) од Димитар В. Македонски и Димитар Хр. Узунов, "Кратка свјаштенна историа за училиштата по Македонија" (1867) и "Скратен православен катехизис" (1868) од Д. В. Македонски. Потоа дојдоа бројните слични учебници на најплодниот учебникар Кузман Шапкарев (1868-1874), којшто и даде белег на целата таа епоха. Но кога Венијамин Мачуковски го огласи печатењето на неговата веќе употребувана во македонските училишта "Блгарска грамматика по македонско наречие" се крена голем шум во бугарскиот печат, учебникот остана необјавен, но се легитимира една национална тенденција што само ја потврди тогаш покренатиот унијатски бран во цела Македонија за изделување на македонските епархии од диецезата на новооснованата Бугарска егзархија и за обновување и осамостојување на Охридската архиепископија како унијатска црква.
Тоа се совпадна со револуционерното раздвижување во Македонија и со појавата на војводата Ѓорѓија М. Пулевски како учебникар, поет, историчар, граматичар, лексикограф и фолклорист, како Македонец со изјаснета словеномакедонска идеологија, кога веќе се постави не само прашањето за македонската одделна нација, јазик, црква и историја, туку и за македонска држава. А тоа беше веќе периодот на развиените национални пропаганди на соседите во Македонија, кога се појавија "лозарите" во Софија, "вардарците" во Белград и се подготви почвата не само за разловечкиот, кресненскиот и илинденскиот револуционерно-ослободителен подвиг, туку и за дефинирање на македонската национална програма, првин преку Македонскиот клуб преку "Балкански гласник" во Белград (1902) и особено преку Македонското научно-литературно другарство во С. Петербург (1902), од чии пазуви излегоа Крсте Мисирков, Димитрија Чуповски, Стефан Дедов, Дијамандија Мишајков, Наце Димов, д-р Гаврил Константинович и др. што ја вклопија македонската националноослободителна идеологија под плаштот на словенството и православјето. Никако не е случајно што Светите Кирил и Методија, како и Свети Климента Охридски, ги земаат како патрони на своите асоцијации, а во тешките историски околности по 1910 год. прават и конкретни постапки за обновување на Житошкиот манастир и за отворање во него занаетчиско училиште (со пансион) на македонски јазик.
Така преродбенскиот процес стигна и до Балканските војни на соседните монархии за завојување и поделба на Македонија, кога токму МНЛД преку разновидни форми ја постигна дотогаш највисоката точка на организираната манифестација на македонската национална програма, пред се преку своите бројни меморандуми, со изработувањето на македонското знаме и објавувањето на картата на Македонија на македонски јазик, посебно пак преку списанието "Македонскиј голос (Македонски глас)" (1913-1914) и другата печатена и организациона дејност.
Поделбата на Македонија по Втората завојувачка војна со Букурешкиот договор го заврши процесот на преродбенската епоха во Европска Турција. Оттука натаму, особено по завршувањето на Првата светска војна со версајските граници, веќе настанаа нови историски околности, кога овој процес знатно се усложни со паралелниот тек во четири меѓусебно различни геополитички територии, поради што и конечното решение дури во Втората светска војна заврши со полна афирмација на македонскиот народ, но само во едниот дел од некогашната целина, којшто до 1941 година се наоѓаше во рамките на Србија/Југославија.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Руската императорка Екатерина во XVIII век формира македонски полк
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment