МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
И за Русите и за Американците, Македонија не била бугарска
Иако епохата на Паисија и Жефарович (од половината на XVIII век) може да се аргументира и како почеток на определено културно-национално будење, сепак сметаме дека појасни назнаки на овој процес се забележуваат дури од почетокот на XIX век што формално се совпаѓа со појавата и на првиот печатен текст на современиот македонски јазик во Четиријазичникот на москополскиот "Мизиодакиец" Даниил (1802) - како претходник на првите книжевни пројави во новата македонска литературна историја Ј. Крчовски (1814) и К. Пејчиновиќ (1816). Треба да се има предвид дека и Мисирков во илинденската 1903 година актуелниот процес го определува како македонско "возродуајне". Конечната афирмација на овој преродбенски процес, сепак, фактички завршува дури со формирањето на националната држава (1944).
Со оглед на шеријатскиот систем на турската држава, основната движечка мисла при народното будење ја овоплотуваше желбата за обновување на Охридската архиепископија како сопствена автокефална црква. Затоа и не е случајно што, на пр., Коста Веселинов уште во 1939 год. нејзиното укинување (1767) го зема и како почеток на преродбата во Македонија.
ПЕРИОДОТ НА МАКЕДОНСТВО
Исто така паѓа в очи дека поголемиот дел од овие дејци произлегуваат токму од пазувите на црковно-манастирските средини и од реткиот строј на учителите. Дури и најистакнатите македонски културно-национални дејци Крсте Мисирков и Димитрија Чуповски имаат учителско-богословско образование. Затоа и отпорот за зачувување на православната христијанска традиција и стремежот за еманципација на македонскиот субјект преку посебната црковна организација со народниот јазик се носечките столбови на првиот период од овој процес.
Особено по формирањето на современата грчка држава (1830) и со покренувањето на прашањето за етничките граници на овие балкански простори, заедно со нагласениот продор на руското влијание, засилено особено по Кримската војна, се потенцира словенството како етнокултурна категорија, а пак по основањето на Бугарската егзархија (1870), како црква на православните Словени во исламската држава, настанува периодот на програмски осмисленото македонство како еманципаторска национална идеологија во спектарот на веќе конституираните туѓински национални пропаганди.
При сето тоа треба да се има предвид дека барем до 30-тите години на XIX век и Вселенската патријаршија се уште официјално не беше против употребата на словенскиот јазик во црквата и во училиштето. Таа и го помагаше печатењето на словенски богослужбени книги, дури и во својата печатница и со свој благослов. Иако целта, на пр., на патријаршискиот свештеник-учител Даниил била да им помогне на Власите, "Бугарите" и Албанците да го научат грчкиот јазик и да ги изостават своите "варварски" јазици, сепак тој без предрасуди и коректно го пренесува како рамноправен паралелниот текст на охридскиот поп Стефан на централномакедонскиот (прилепско-битолско-охридски) говор, дури и со благословот и поддршката на пелагонискиот митрополит и "егзарх на целата Бугарска Македонија" г.г. Нектариј. Самиот Четиријазичник започнува со парафраза на верзијата за создавањето на светот според почетокот на Стариот завет. Истиот текст беше пренесен и со црковнословенски букви во 1841 год. во Книга за научение трих езиков во солунската печатница на духовникот хаџи папа Теодосија архимандритот синаитски.
И првите македонски книги напечатени со црковнословенски букви на јеромонасите даскалот Јоаким Крчовски (1814-1819) и игуменот Кирил Пејчиновиќ (1816 и 1840) произлегуваа од средината на манастирските и училишните келии во Македонија, па и нивните помагачи и претплатници, "иждивением же православних христијан" и "вдохновением же Духа Свјатаго подаша христољубци", се пак од истите редови. Дури и темите и мотивите на нивните дела беа земени од христијанската православна ризница, а изданијата беа наменети "ползованија ради простејших человеков и некнижних" од пошироката територија на Македонија. Интересот за оваа книга на свој јазик беше штедро помагана од поимушните и повидни граѓани, а тоа создаваше општа клима што ја градеше свеста за единствените и заеднички потреби и интереси.
Не случајно и книгата "Повист ради страшнага и вторагањ пришествј Хрјстова" от хаџи Јоакима даскала во 1814 година е напечатена со помошта на "господара кир хаџи Пеца от Штип и кир хаџи Станко от Кратово и кир Димитриј Филипович от Егри Дере Паланка за душевное их спасение. Настојател бист Димитриј Јоаннович Зузура от Сечишта". Тоа духовно обединување на видните граѓани носеше и здружување на економските интереси и заеднички настап на панаѓурите во Турција, но и во трговијата со надворешниот свет. Тоа беше будење на свеста за заедништвото и нужноста за негова одбрана. Вистина, во тоа време, независно од зародишот на српската држава на Караѓорѓе и вазалното кнежевство на Милоша, се до Руско-турската војна (1828-1829) и формирањето на грчката држава (1830) не беа повлечени етничките граници ни помеѓу словенските, ниту пак помеѓу христијанските православни народи во Европска Турција.
ЗАЕДНИЧКИ ЛИТЕРАТУРЕН ЈАЗИК НА МАКЕДОНЦИТЕ И БУГАРИТЕ
Во такви неповолни околности, со разновидно историско именско и државно-правно наследство, наоѓајќи се во централен дел на султановата империја, без можности за создавање свои колонии на границата во соседни слободни држави и без практични изгледи за физичко изделување од Турција, се најде почетниот стадиум од развитокот на македонската историска и национална свест и задоцнетиот преродбенски процес.
Затоа се бараа сојузништва и во Србија и во Грција, а кога Насловната страница на книгата Митарства од Ј. Крчовски (1817). останаа како единствени етнокултурни целости во Европска Турција, Бугарите и Македонците поведоа заедничка борба - првин за духовно и културно, а потоа и за политичко еманципирање.
Бидејќи единственото употребливо средство за културно-национална афирмација беше верата и просветата, главни стожери на овој процес станаа црквата и јазикот. Бидејќи Охридската архиепископија беше укината уште во 1767 год., се зароди мислата за нејзино обновување. Истовремено се најави и желбата за обнова и на Трновската патријаршија, па се создаде видлива поларизација.
И во однос на јазикот и учебниците во училиштето се појави отворено ривалство помеѓу источнобугарското и македонското наречје. Во периодот од 1835-1840 год., благодарејќи пред се на монахот од Банско Неофит Рилски и на помошта од американските протестантски мисионери во Смирна, како заеднички литературен јазик на Македонците и Бугарите се афирмира источномакедонското наречје, но набрзо надвладеа источнобугарското како литературна норма и предизвика реакција во Македонија.
Малку потоа, по хрватско-српската виенска спогодба за заеднички книжевен јазик (1848), и Партенија Зографски (1857-1859) се обиде да го воведе западномакедонскиот говор како основа за заеднички бугарско-македонски јазик, но и тој обид беше жестоко нападнат од бугарските дејци и постепено му се отвораше патот на самостојниот лик на македонскиот писмен стандард што како тенденција конечно и победи.
Во сето ова време во Македонија всушност вегетираа две традиционални континуирани тенденции. Од една страна беше традицијата на античката македонска држава со фасцинантниот лик на Александар Македонски и со континуираната етнонимска употреба на македонското име низ вековите, а паралелно со тоа, особено по црквите и манастирите и во поновите писмени споменици, се појавуваше бугарското обележје што се најде и на кориците на изданијата на македонски јазик.
Претставата за територијата на Македонија беше знатно проширена и кај Македонците и кај странците. Самите Македонци ги растегнуваа своите меѓи од Стара Планина до Егејот и од Марица па се до Шар Планина, но во такви планови се визираше идната држава Македонија и кај големите империи. За Македонците и за Русите Бугарија беше согледана само на просторот помеѓу Дунав и Стара Планина. Тоа го поддржуваше и Американската протестантска мисија на Балканот се до 1844 год. Истовремено, дури и во претставата на првиот претседател на новата грчка држава грчките територијални претензии не преминуваа северно од Олимп.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Димитрија Миладинов ги побарал моштите од свети Климент Охридски!
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
И за Русите и за Американците, Македонија не била бугарска
Иако епохата на Паисија и Жефарович (од половината на XVIII век) може да се аргументира и како почеток на определено културно-национално будење, сепак сметаме дека појасни назнаки на овој процес се забележуваат дури од почетокот на XIX век што формално се совпаѓа со појавата и на првиот печатен текст на современиот македонски јазик во Четиријазичникот на москополскиот "Мизиодакиец" Даниил (1802) - како претходник на првите книжевни пројави во новата македонска литературна историја Ј. Крчовски (1814) и К. Пејчиновиќ (1816). Треба да се има предвид дека и Мисирков во илинденската 1903 година актуелниот процес го определува како македонско "возродуајне". Конечната афирмација на овој преродбенски процес, сепак, фактички завршува дури со формирањето на националната држава (1944).
Со оглед на шеријатскиот систем на турската држава, основната движечка мисла при народното будење ја овоплотуваше желбата за обновување на Охридската архиепископија како сопствена автокефална црква. Затоа и не е случајно што, на пр., Коста Веселинов уште во 1939 год. нејзиното укинување (1767) го зема и како почеток на преродбата во Македонија.
ПЕРИОДОТ НА МАКЕДОНСТВО
Исто така паѓа в очи дека поголемиот дел од овие дејци произлегуваат токму од пазувите на црковно-манастирските средини и од реткиот строј на учителите. Дури и најистакнатите македонски културно-национални дејци Крсте Мисирков и Димитрија Чуповски имаат учителско-богословско образование. Затоа и отпорот за зачувување на православната христијанска традиција и стремежот за еманципација на македонскиот субјект преку посебната црковна организација со народниот јазик се носечките столбови на првиот период од овој процес.
Особено по формирањето на современата грчка држава (1830) и со покренувањето на прашањето за етничките граници на овие балкански простори, заедно со нагласениот продор на руското влијание, засилено особено по Кримската војна, се потенцира словенството како етнокултурна категорија, а пак по основањето на Бугарската егзархија (1870), како црква на православните Словени во исламската држава, настанува периодот на програмски осмисленото македонство како еманципаторска национална идеологија во спектарот на веќе конституираните туѓински национални пропаганди.
При сето тоа треба да се има предвид дека барем до 30-тите години на XIX век и Вселенската патријаршија се уште официјално не беше против употребата на словенскиот јазик во црквата и во училиштето. Таа и го помагаше печатењето на словенски богослужбени книги, дури и во својата печатница и со свој благослов. Иако целта, на пр., на патријаршискиот свештеник-учител Даниил била да им помогне на Власите, "Бугарите" и Албанците да го научат грчкиот јазик и да ги изостават своите "варварски" јазици, сепак тој без предрасуди и коректно го пренесува како рамноправен паралелниот текст на охридскиот поп Стефан на централномакедонскиот (прилепско-битолско-охридски) говор, дури и со благословот и поддршката на пелагонискиот митрополит и "егзарх на целата Бугарска Македонија" г.г. Нектариј. Самиот Четиријазичник започнува со парафраза на верзијата за создавањето на светот според почетокот на Стариот завет. Истиот текст беше пренесен и со црковнословенски букви во 1841 год. во Книга за научение трих езиков во солунската печатница на духовникот хаџи папа Теодосија архимандритот синаитски.
И првите македонски книги напечатени со црковнословенски букви на јеромонасите даскалот Јоаким Крчовски (1814-1819) и игуменот Кирил Пејчиновиќ (1816 и 1840) произлегуваа од средината на манастирските и училишните келии во Македонија, па и нивните помагачи и претплатници, "иждивением же православних христијан" и "вдохновением же Духа Свјатаго подаша христољубци", се пак од истите редови. Дури и темите и мотивите на нивните дела беа земени од христијанската православна ризница, а изданијата беа наменети "ползованија ради простејших человеков и некнижних" од пошироката територија на Македонија. Интересот за оваа книга на свој јазик беше штедро помагана од поимушните и повидни граѓани, а тоа создаваше општа клима што ја градеше свеста за единствените и заеднички потреби и интереси.
Не случајно и книгата "Повист ради страшнага и вторагањ пришествј Хрјстова" от хаџи Јоакима даскала во 1814 година е напечатена со помошта на "господара кир хаџи Пеца от Штип и кир хаџи Станко от Кратово и кир Димитриј Филипович от Егри Дере Паланка за душевное их спасение. Настојател бист Димитриј Јоаннович Зузура от Сечишта". Тоа духовно обединување на видните граѓани носеше и здружување на економските интереси и заеднички настап на панаѓурите во Турција, но и во трговијата со надворешниот свет. Тоа беше будење на свеста за заедништвото и нужноста за негова одбрана. Вистина, во тоа време, независно од зародишот на српската држава на Караѓорѓе и вазалното кнежевство на Милоша, се до Руско-турската војна (1828-1829) и формирањето на грчката држава (1830) не беа повлечени етничките граници ни помеѓу словенските, ниту пак помеѓу христијанските православни народи во Европска Турција.
ЗАЕДНИЧКИ ЛИТЕРАТУРЕН ЈАЗИК НА МАКЕДОНЦИТЕ И БУГАРИТЕ
Во такви неповолни околности, со разновидно историско именско и државно-правно наследство, наоѓајќи се во централен дел на султановата империја, без можности за создавање свои колонии на границата во соседни слободни држави и без практични изгледи за физичко изделување од Турција, се најде почетниот стадиум од развитокот на македонската историска и национална свест и задоцнетиот преродбенски процес.
Затоа се бараа сојузништва и во Србија и во Грција, а кога Насловната страница на книгата Митарства од Ј. Крчовски (1817). останаа како единствени етнокултурни целости во Европска Турција, Бугарите и Македонците поведоа заедничка борба - првин за духовно и културно, а потоа и за политичко еманципирање.
Бидејќи единственото употребливо средство за културно-национална афирмација беше верата и просветата, главни стожери на овој процес станаа црквата и јазикот. Бидејќи Охридската архиепископија беше укината уште во 1767 год., се зароди мислата за нејзино обновување. Истовремено се најави и желбата за обнова и на Трновската патријаршија, па се создаде видлива поларизација.
И во однос на јазикот и учебниците во училиштето се појави отворено ривалство помеѓу источнобугарското и македонското наречје. Во периодот од 1835-1840 год., благодарејќи пред се на монахот од Банско Неофит Рилски и на помошта од американските протестантски мисионери во Смирна, како заеднички литературен јазик на Македонците и Бугарите се афирмира источномакедонското наречје, но набрзо надвладеа источнобугарското како литературна норма и предизвика реакција во Македонија.
Малку потоа, по хрватско-српската виенска спогодба за заеднички книжевен јазик (1848), и Партенија Зографски (1857-1859) се обиде да го воведе западномакедонскиот говор како основа за заеднички бугарско-македонски јазик, но и тој обид беше жестоко нападнат од бугарските дејци и постепено му се отвораше патот на самостојниот лик на македонскиот писмен стандард што како тенденција конечно и победи.
Во сето ова време во Македонија всушност вегетираа две традиционални континуирани тенденции. Од една страна беше традицијата на античката македонска држава со фасцинантниот лик на Александар Македонски и со континуираната етнонимска употреба на македонското име низ вековите, а паралелно со тоа, особено по црквите и манастирите и во поновите писмени споменици, се појавуваше бугарското обележје што се најде и на кориците на изданијата на македонски јазик.
Претставата за територијата на Македонија беше знатно проширена и кај Македонците и кај странците. Самите Македонци ги растегнуваа своите меѓи од Стара Планина до Егејот и од Марица па се до Шар Планина, но во такви планови се визираше идната држава Македонија и кај големите империи. За Македонците и за Русите Бугарија беше согледана само на просторот помеѓу Дунав и Стара Планина. Тоа го поддржуваше и Американската протестантска мисија на Балканот се до 1844 год. Истовремено, дури и во претставата на првиот претседател на новата грчка држава грчките територијални претензии не преминуваа северно од Олимп.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Димитрија Миладинов ги побарал моштите од свети Климент Охридски!
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment