КУМАНОВСКИ КРАЛ КАРПОШ Проф. Д-р АЛЕКСАНДАР ДИМИЌ — ПАЛАНЧАНСКИ
БЕГСТВО ОД РУДНИКОТ
За да ја одбегне одмаздата на турските власти кои беа немилосрдни кога се работеше за убиство на еден турски функционер, Карпош, откако се прости од жената и двете малолетни дена, исчезнал без трага. Се до 1680 година ништо не се знаело за него. Се претпоставува дека Карпош тоа време го минал во Влашка, работејќи најразлични работи. Кога во есента, таа 1680 година, се вратил во сслото Војник во куќата на својот татко Митре, каде што по неговото бегство од рудникот се засолннле неговата жена Калина и двата сина, имал намера одново да отпочне мирен живот во кругот на своето ссмејство. И, додека еден ден Карпош седел во воденицата на својот татко и го планирал својот иден живот, неочекувано наишле неколку Турци поради наплатување на данок и на разни други давачки. Кога влегле во воденицата Карпош не се поместил од своето седиште. Навикнати на сервилност и рајата да им се поклонува, еден од нив, навреден поради неговото невнимание, му се обратил со зборовите:
— Зошто ти накинџурен ѓаурине не стануваш кога наидува Турчин?!...
— Зошто да станувам? — му одговорил мирно Карпош.
На тој Карпошов одговор Турчинот замавнал со камшикот удирајќи го преку рамо. Разлутен Карпош со еден удар со тупаница го онесвестил чаушот — Турчин. Во тој момент во воденицата влегувал и бегот. Гледајќи го испружен на земјата во бесвесна состојба својот чауш, бегот го извадил пиштолот, но Карпош успеал да го совлада и да му го земе оружјето.
Плашејќи се од беговата одмазда, Карпош уште истиот ден избегал во шумата во околината на Страцин.* Во пролетта 1681 година Карпош отишол во Осоговските планини каде што се сретнал со поголем број рудари — одметници, со кои ајдукувал цела 1681 и 1682 година — сè до пролетта 1683 година. Таа година султанот Мехмед IV ги отпочнал подготовките за освојување на Европа. За оваа голема војна вршени се грандиозни подготовки. Во согласност со тие подготовки им е дадена амнестија на многу затвореници и на сите оние ајдуци кои би се покориле на турските власти. Карпош жеден за мирен семеен живот се одзвал на овој повик и, заедно со својата чета, слегол од планините и започнал мирен живот меѓу своите. Турците го одржале ветувањето во врска со амнестијата. И него и неговите бивши ајдуци Турците ги оставија па мира, сè додека еден ден кратовскиот бег не го повикал на разговор. По еден исцрпен разговор, бегот, ценејќи ја Карпошовата храброст и вештината со ракувањето со оружје, му понудил место на мартолоз. Тоа, впрочем, бил чест случај во тоа време. Кога Турците не можеле да скршат некој попознат ајдук, биле готови да го амнестираат и да го примат во својата служба, за на тој начин да го одвојат од ајдучките акции и да го неутрализираат и, евентуално, да го натераат и самиот да ги прогонува ајдуците. Тоа не било само турски обичај. Co тој начин се служеле и Венецијанците и Австријците и се применувал во многу случаи и во XIX век.
Мартолозите биле посебен вид војска — еден вид селска милиција. Во нејзин состав можеле да бидат и оние кои не се муслимани. Имале право да носат оружје; во почетокот им давале ладно, а подоцна и огнено оружје. Нивна задача била да ги чуваат селата, поважните патишта, мостовите и други објекти од важност. Мошне често се употребувани и за борба против ајдуците.
Карпош, иако ги мразел Турците, ја прифатил спомнатата понуда на кратовскиот бег и така станал мартолоз.
* Во тој период Страцин и блиските предели биле под густа шума што Турците подоцна ја исекле, за на тој начин да го оневозможат ајдукувањето во тие предели низ кои минувал царски друм. Истиот водел од Цариград преку Софија, Ќустендил за Куманово. каде што се двои во правец за Скопје и Ниш. Овој факт за сечењето на шумите околу Страцин го потврдил и Ј. Цвијиќ, за време на проучувањето на Балканскиот Полуостров.
БЕГСТВО ОД РУДНИКОТ
За да ја одбегне одмаздата на турските власти кои беа немилосрдни кога се работеше за убиство на еден турски функционер, Карпош, откако се прости од жената и двете малолетни дена, исчезнал без трага. Се до 1680 година ништо не се знаело за него. Се претпоставува дека Карпош тоа време го минал во Влашка, работејќи најразлични работи. Кога во есента, таа 1680 година, се вратил во сслото Војник во куќата на својот татко Митре, каде што по неговото бегство од рудникот се засолннле неговата жена Калина и двата сина, имал намера одново да отпочне мирен живот во кругот на своето ссмејство. И, додека еден ден Карпош седел во воденицата на својот татко и го планирал својот иден живот, неочекувано наишле неколку Турци поради наплатување на данок и на разни други давачки. Кога влегле во воденицата Карпош не се поместил од своето седиште. Навикнати на сервилност и рајата да им се поклонува, еден од нив, навреден поради неговото невнимание, му се обратил со зборовите:
— Зошто ти накинџурен ѓаурине не стануваш кога наидува Турчин?!...
— Зошто да станувам? — му одговорил мирно Карпош.
На тој Карпошов одговор Турчинот замавнал со камшикот удирајќи го преку рамо. Разлутен Карпош со еден удар со тупаница го онесвестил чаушот — Турчин. Во тој момент во воденицата влегувал и бегот. Гледајќи го испружен на земјата во бесвесна состојба својот чауш, бегот го извадил пиштолот, но Карпош успеал да го совлада и да му го земе оружјето.
Плашејќи се од беговата одмазда, Карпош уште истиот ден избегал во шумата во околината на Страцин.* Во пролетта 1681 година Карпош отишол во Осоговските планини каде што се сретнал со поголем број рудари — одметници, со кои ајдукувал цела 1681 и 1682 година — сè до пролетта 1683 година. Таа година султанот Мехмед IV ги отпочнал подготовките за освојување на Европа. За оваа голема војна вршени се грандиозни подготовки. Во согласност со тие подготовки им е дадена амнестија на многу затвореници и на сите оние ајдуци кои би се покориле на турските власти. Карпош жеден за мирен семеен живот се одзвал на овој повик и, заедно со својата чета, слегол од планините и започнал мирен живот меѓу своите. Турците го одржале ветувањето во врска со амнестијата. И него и неговите бивши ајдуци Турците ги оставија па мира, сè додека еден ден кратовскиот бег не го повикал на разговор. По еден исцрпен разговор, бегот, ценејќи ја Карпошовата храброст и вештината со ракувањето со оружје, му понудил место на мартолоз. Тоа, впрочем, бил чест случај во тоа време. Кога Турците не можеле да скршат некој попознат ајдук, биле готови да го амнестираат и да го примат во својата служба, за на тој начин да го одвојат од ајдучките акции и да го неутрализираат и, евентуално, да го натераат и самиот да ги прогонува ајдуците. Тоа не било само турски обичај. Co тој начин се служеле и Венецијанците и Австријците и се применувал во многу случаи и во XIX век.
Мартолозите биле посебен вид војска — еден вид селска милиција. Во нејзин состав можеле да бидат и оние кои не се муслимани. Имале право да носат оружје; во почетокот им давале ладно, а подоцна и огнено оружје. Нивна задача била да ги чуваат селата, поважните патишта, мостовите и други објекти од важност. Мошне често се употребувани и за борба против ајдуците.
Карпош, иако ги мразел Турците, ја прифатил спомнатата понуда на кратовскиот бег и така станал мартолоз.
Продолжува
* Во тој период Страцин и блиските предели биле под густа шума што Турците подоцна ја исекле, за на тој начин да го оневозможат ајдукувањето во тие предели низ кои минувал царски друм. Истиот водел од Цариград преку Софија, Ќустендил за Куманово. каде што се двои во правец за Скопје и Ниш. Овој факт за сечењето на шумите околу Страцин го потврдил и Ј. Цвијиќ, за време на проучувањето на Балканскиот Полуостров.
No comments:
Post a Comment