The Modern Greek Propaganda

The Modern Greek Propaganda



Link The Modern Greek Propaganda

Македонскиот грб од 1794 година

Македонскиот грб во историјата на Раиќ од 1794 година

Јован Раиќ (1726-1801) бил историчар и писател, еден најпроучените српски калугери на своето време. Во третата книга на неговата историја, веднаш зад страната 682, има еден бакрорез, кој во центарот го прикажува цар Душан на коњ со меч во рака: Коњот ги гази турските знамиња и оружје, а над него летаат ангели кои со труби ја огласуваат неговата победа. Околу Душан, во круг се грбовите на сите Јужни словени. Во овој венец на грбови се наоѓа и Грбот на Македонија во штит со тркалезна или италијанска форма со исправен црвен лав на жолто поле.

Превземено од Bratot

Македонскиот грб од 1766 година

Македонскиот грб во книгата “Heraldicae Regni Hungariae Specimen“ печатена во Виена 1766 година

Книгата е хералдички прирачник во која како додаток се наоѓа една табла со 20 посебни грбови и еден општ. Македонскиот грб во неа е даден во склоп на општиот грб како исправен лав на првото десно хералдичко поле.

Книгата претставува голема реткост бидејќи е печатена во 100 примерока. Сликите од неа се превземени од примерокот кој се чува во бибилотеката на Budapesti törtèneti mùzeum како раритет.

Таблата со 20 грбови и општиот грб на кој се наоѓа Македонскиот грб

Превземено од Bratot

Македонскиот грб од 1746 година

Овој Грбовник во боја бил во приватна сопственост кај дубровничкиот властелин Иво Сарака а денес се наоѓа во Дубровничкиот архив. Во овој Грбовник Македонскиот грб се сретнува само еднаш и тоа посебно како земски грб на Македонија. Тоа е жолт лав на црвено поле во штит со германска форма. Над штитот има војводска петокрака круна. Под штитот пишува “Macedoniae“. Целиот грб е цртан доста едноставно, но јасно.

Грб од Карловачката Митрополија

Македонскиот Грб во Патријаршиските печати и грбови на Карловачката Митрополија од 1741 година

Грбот на Пеќските патријарси со грбовите на сите земји што спаѓале под јуриздикција на Пеќскиот патријарх Арсение IV Шакабента меѓу кои и Македонскиот грб: црн лав со двокрака опашка на бело поле. Тој е направен од дрво во облик за да може да се стави над врата или влез. Некогаш стоел над влезот на Карловачката митрополија.

Кликнете за да ги видите општит грбови Општ грб 1, општ грб 2, општ грб 3

Превземено од Bratot

Македонскиот грб од 1741 година

Македонскиот грб во Стематографијата на Христофор Жефаровиќ од 1741 година. Христофор Жефаровиќ бил зограф, иконописец, бакрорезец, печатар, калуѓер, трговец, прв Македонски хералдичар и еден од најраните Македонски преродбеници. Предвоената историографија го смета за Бугар или Србин, а Вељко Петровиќ во 1929 година напишал текст за Жефаровиќ во Нaродната Енциклопедија од Станое Станоевиќ, во кој прв напишал дека Жефаровиќ бил Македонец. За неговото родно место се смета дека е Охрид или околината на Охрид, но сеповеќе преовладува мислењето дека тој потекнува од Дојран.

Во Стематографијата на Жефараровиќ Македонскиот грб го има трипати и тоа еднаш посебно а двапати со другите словенски грбови. Во првото издание Македонскиот грб е даден во склоп на една композиција од 56 грба. Во средината е цар Душан на коњ, а околу него се грбовите на сите Словени од Јадранското море па се до Северниот Леден Океан. Овде Македонскиот грб е даден под бугарскиот како црвен лав на жолто полесо штит во италијанска форма. Над Грбот пишува “Macedoniя“. Во второто издание ја нема оваа композиција и таа е заменета со друга, слична.Во оваа композиција околу цар Душан има 20 грба и плус по четири во аглите, вкупно 24. Тука отпаднале грбовите кои не се однесуваат на јужните словени (на Чешка, Русија, Полска и др.). Македонскиот и одве е ист како и во претходната композиција.

Посебниот Македонски грб во Стематографијата на Жефаровиќ е превземен од оној на Витезовиќ, заедно со грешките кој овој ги направил во неговото претставување а образложени погоре. Над грбот пишува “Македонïа“, а под грбот има четири стиха кои се превод од латински на црковно-словенски а тие во слободен превод гласат:

“Исправен црвен лав на златно поле,
Знамение на црквата на која и се прави чест.
Големиот Турчин ја однел дијадемата од лавот;
Изгубив јас секаква честшто толку ја имав. “

Превземено од Bratot

Македонскиот грб од 1740 година

Македонскиот грб во Грбовникот наречен “Codex Kevešic“ од 1740. Овој Грбовник се наоѓа кај професорот Глиго Ведран, во Сплит и се чува како семејна реликвија. Во него има 161 грб, од кои некои се повторуваат и по двапати. На корицата од Грбовникот стои “Stemmi Illirici esteri“, а на првата страна е напишано : “Diverse Armi dei Re Imperatore, Contadi e Duchi d`Ungaria e Bosna“.

Грбот на Македонија е на деветтиот непагиниран лист. Македонскиот грб по својата композиција сепак се разликува од другите посебни Македонски грбови. Амблемот му е жолт лав на црвено поле. Над главата лавот нема круна. Штитот има француска форма и е околу во рамка, што не е случај кај другите Македонски грбови. Над штитот има петокрака војводска круна украсена со дијаманти, а под штитот без лента пишува “Macedoniae“.

Во овој Грбовник Македонскиот грб се сретнува и во составот на општиот грб што се наоѓа на вториот непагиниран лист. Македонскиот грб, како и обично е во првото горно поле од десната хералдичка страна: жолт полуисправен лав на црвена позадина.

Превземено од Bratot

Грб на Македонија од печатената стематографија на Витезовиќ

13. МАКЕДОНСКИОТ ГРБ ВО ПЕЧАТЕНАТА СТЕМАТОГРАФИЈА НА ПАВЛЕ РИТЕР ВИТЕЗОВИЌ ОД 1701 Г.

Втората половина на XVII век е период на барање перспективни решенија за опстанокот и развојот на Јужните Словени што се наоѓаат под власта на Турција и Австриската империја. Во овој период зрела дефиниција и образложена научна концепција за посебноста и самобитноста на Словените воопшто, а особено на Јужните Словени, дал Павле Ритер Витезовиќ (1652—1713). Тој бил писател, историчар, печатар, бакрорезец, политичар и одушевен приврзаник на „илирската идеја“. Роден е во Сењ. Пишувал на латински и на хрватски јазик. Завршил исусовска гимназија во Загреб. Потоа,  самостојно се изградувал, учел, читал и многу патувал и така се здобил со големо образование. За него било полезно познанството со крањскиот барон Валвазор. Учениот Валвазор го вовел младиот Витезовиќ во научната работа и го заинтересирал за историјата. По примерот на Валвазора, и Витезовиќ во 1695 година набавил печатница и ја сместил во куќата во која живеел.87) Подоцна отишол на работа во Виена, каде што се издигнал до дворски советник. Како дворски советтник добил од царот препорака да може слободно да влезе во секоја библиотека, во црковни, градски, трговски, еснафски и приватни архиви, за да прегледа, извади и исцрпи сè што му е нужно. На овој вачин за Витезовиќ биле отворени сите архиви во Виена, Загреб, Будампешта и во цела Хрватска и Славшија.88)

Витезовиќ има повеќе трудови од областа на историјата, литературата, лингвистиката и хералдиката. Во 1689 година издал збирка на латински песни на 127 страници, во чест на сите оние што и помагале на Унгарија во борбата за ослободување од Турција. Под поимот Илирик, поетот ги подразбирал сите земји: хрватски, српски, унгарски, албански, грчки, па дури и влашки.89)

Во својата книга „Cronika“, печатена во Загреб во 1696 година, Витезавиќ ја изложува својата пансловенска идеја и вели дека Илир, Словенин, Славенац или Словинац е едно и исто и дека јазикот илирски е исто нешто што е и словенскиот. Така, сите Словени ги прогласува за Илири и истакнува дека „словенски народ“ живеел од изворот на Дунав до Црно Mope и од Јадранско и Средоземно Mope, па сè до московската држава и уште по на север, до ледените земји. Оваа пансловенска дигресија му била нужна за да ја разбуди народната гордост кај Јужните Словени. Интересно е кај него тоа што тој се ослободува од „илирско-австриската“ идеја и создава „илирско-хрватска“ идеја на тој начин што ги глорифицира оние симболични остатоци на суверенитетот што ги имала тогаш Хрватска и смета дека во натамошниот развиток и таква Хрватска може да биде база за враќање на сето она што е изгубено кај Јужните Словени. Поради тоа, Србија, Рашка и Бугарија ги смета за „Onostrana Hrvatska“, a на верските разлики не им придава големо значење.90)

Во 1700 година го напишал овојот поетско-историски труд „Рlаčuća Hrvatska“ (90 страни). Тоа е епопеја во која се прикажани два века (од 1501—1700) тешка борба на Хрватска против Турците и Венеција.91) Но веднаш по „Flacuca Hrvatsika“ во истата 1700 година, ја издава „Ozivjela Hrvatska“ или приказ што претставувала некогаш Хрватска и до каде се простирала таа. Овде ги употребува термините „Planinska Hrvatska“ за Хрватска, Крањска, Корушка и Штајерска и „Crvena Hrvatska“ за Србија и Рашка. Bo „Crvena Hrvatska“ ги става уште Бугарија, Македонија и Тракија. Тој истакнувал дека му е познато оти разни области од „Илирикот“ имаат посебни граници, дијалекти, имиња, грбови и посебни обичаи, но тоа не му пречело бидејќи тоа биле само мали разлики на еден единствен народ илирски, или словенски или хрватски.92)

За културната историја на Јужните Словени важно е и тоа што ја напишал и „Историјата на Србија“. Со морална поткрепа на митрополитите од Сремски Карловци тој ја напишал оваа историја, која останала во ракопис токму поради неговата грешка што ја напишал на латински јазик, a „neki srpski trgovci želeli su da se štampa na ilirskom jeziku“.93)

Неговите трудови од областа на лингвистиката биле „Gramatika ilirskog jezika“ и „Ilirsko-latinski rečnik“. Оттука ce гледа колку била сериозна и принципиелна неговата национална концепција. Бил уверен дека јужнословенското единство треба да се гради врз база на рамноправното учество на партикуларните делови, но така што новата, голема целина, да не претставува негација на одделните индивидуалности. Додека лингвистите пред него и во негово време литературниот јазик и граматиката на Јужните Словени ги составувале главно, врз база на еден дијалект, а тоа значело (негација на сите други, ова решение тој го барал потпирајки се на целото јазично богатство од сите краишта каде што живееле Јужните Словени и на тој начин сметал дека „sve južnoslovenske posebnosti vrijedne su da budu afirmirane“.94)

Како што ce гледа, Витезовиќ бил основач на модерното гледање на националното прашање кај Јужните Словени. Повеќе од два века пред појавата на младата граѓанска класа, која ќе се соочи со ова деликатно прашање и која не ќе знае да се снајде во целата оваа комплексност, тој најмногу се приближил до современите разбирања иако и кај него уште многу работи останале нејасни.95)

Од многубројните негови трудови најголемо политичко значење имала неговата Стемагографија која во оригиналот го има следниов наслов: „Stemmatographia sive armorum illyricorum delineatio descriptio et restitutio, Authore Equite Paulo Ritter“. За печатењето на Стематографијата тој почнал да се подготвува уште во 1694 год., кога напишал еден проглас на латински јазик и го упатил до „svoj veliкој dvorskoj gospodi zupljanima i plemenitim ziteljima, kao i vladarima, upraviteljima i sucima država, slobodnih varoša, gradova i poveljnih trcovišta u Dalmaciji, Hrvatskoj, Slavoniji, Bosni, Srbiji, Raški i ostalim krajevima i pokrajinama slavnoga naroda slovinskoga ili ilirskoga“. Bo овој проглас барал да му се испратат генеалогии, цртежи на грбови во бои, податоци за потеклото на грбовите, податоци за родбински врски со прочуени семејства, за сегашните имоти и служби како и за „славните заслуги“ на тие семејства. Од градовите и трговските центри барал податоци кога настанал градот, кој го основал, кој е патрон на градот, неговиот грб, статутот, и др.96) Што добил од сето тоа не ни е познато, но овој негов проглас е важен за да се види методог на неговата работа.

На самата Стематографија не е означено каде и кога е издадена. Сепак точно се знае дека се појавила во Виена во 1701 година. Бидејќи неговите изданија често биле забранувани и ставани на индекс, за да го одоброволи својот патрон австрискиот канцелар грофот Bucceleni, својата Стематографија му ја посветил нему. Веднаш по насловната страна го отпечатил грбот на Bucceleni, а под грбот два дистиха што го објаснуваат грбот; потоа на три следни листа е посветата во стихови, во негова чест, во која го моли: „da primi djelo о ilirskim grbovima pod svoje moćno okrilje.97) Меѓутоа, по cè изгледа дека Витезовиќ бил критикуван и напаѓан од хрватските феудалци како и од феудалците и господата од другите јужнословенски области што избегале од Турците и се собрале во Хрватска, кои во врска со посветата на Bucceleni, му ставиле забелешка дека се додворувал на австрискиот двор. Поради тоа, следната 1702 година, во Загреб издал второ издание на својата Стематографија. Второто издание го посветил: „Slavnim staležima i redovima čitave Hrvatske, kao plemenito svjedočanstvo njegove ljubavi prema slatkoj domovni“. Ha овој начин ги натерал да замолчат неговите противници.

Стематографијата е печатена на мала четвртина, на 89 страни. На првите 36 страници има по еден грб. Од страна 57—87 во проза ги толкува сите грбови. На стр. 88 Витезовиќ се жали за бакроресците и печатарите што правеле грешки, а на стр. 89 е печатена песна од Nicolaus Garzia de Londonio, во 12 стиха, посветена на Витезовиќ. Гарција вели дека оваа песна му ја посветил на авторот на Стематологија „од книжевничког света“ и дека светот треба да го почитува Витезовиќа порада неговите дела.98)

Стематографијата не е во бои, туку во црно-бела бакрорезна техника, но затоа со хералдичко шрафирање се означени боите. Непосредни и основни извори за Стематографијата му биле илирските грбовници што ги наоѓал по разни манастири и библиотеки. Минстеровата Gosmograpfia и делото на Орбини „Il regno de gli Slavi“, од каде што зел доста грбови. За одредување на грбовите тој прв почнал да се служи и со непосредни извори; стари печати, докуменги, пари, споменици од камен и слично.

Како што рековме, Стематографијата содржи вкупно 56 грба. Тука се грбовите на цела „Илирија“, а под Илирија тој ги подразбирал сите територии во кои уште се слушал словенскиот збор („in quejs slavnae usus nunc quoque vocis adest“.99) Занесен од пансловенската-илирска идеја, во својата Стематографија ги ставил грбовите на ,,sve zemlje ilirske“ т. е. од изворот на Дунав до Црно Mope и од Јадранско Mope до Беринговиот Мореуз. Тука ги внел и грбовите на оние територии, кои, според тогашното разбирање на историографијата, некогаш биле населени со словенски жители. Поради тоа, покрај грбовите на Русија, Чешка, Полска и другите словенски територии, тука ќе се најдат и грбовите на Албанија, Австрија, Бесарабија. Дарданија, Епир, Грција, Романија, Скитија, Тесалија, Тракија, Трансилванија, Турција, Унгарија и др. Грбовите се ставени по азбучен ред според латинската азбука. Под секој грб има четири стиха кои на латински јазик го објаснуваат грбот.

Сл. 60 (колор)

Македанскиот грб со Стематографијата на Витезовиќ е на стр.28 (сл. 60), бугарскиот на стр. 10, албанскиот на стр, 3, турскиот на стр. 53 итн. Витезовиќ извршил три значителни измени во македонскиот грб.

1. Овде грбот има штит со шпанска или квадратна форма (види сл. 7) која до Витезовиќ воопшто не се појавува, туку македокските грбови имаат германска, а поретко француска форма.

2. Исто така направил големи измени во боите на грбот. Сè до Витезовиќ, македонскиот лав е жолт на црвено поле. Во Стематографијата на Витезовиќ е обратно: лавот е црвен на жолто-златно поле.

Значи македонскиот грб ги примил боите на дотогашниот бугарски грб, а бугарскиот грб ги примил боите на дотогашниот македонски грб. Ова е многу значајна измена, бидејќи таа се пренесува понатаму и во другите хералдички публикации, а особено кај Жефаровиќа.

3. Над главата на македонскиот лав нема круна, додека над главата на бугарскиот лав има, за    разлика    од    илирските    грбовници, каде што е исто така обратно, т. е. круна има македонскиот    грб.    а    бугарскиот нема (види сл. 34, 39, 40, 41, 45, 50, 51, 52, 53, 57).

Сл. 60 (црно-бело)

Над штитот македонскиот грб има царска круна со пет крака, украсена со дијаманти. Над грбот пишува „Macedonia“ а под него има четири стиха на латински јазик, кои во слободен превод гласат:

Златните мои штитови се украсени со црвен лав
Некогаш биле грбови на царското достоинство,
Тој го заменил големиот лав со турска чалма,
Кој (штит) ја изгубил вредноста по отстранувањето на лавот.

Од сето изложено се гледа дека македонскиот грб во оваа Стематографија добил нови хералдички елементи, а изгубил некои поранешни. И покрај тоа што Витезовиќ допуштил вакви и слични промени, кои во хералдиката не се дозволени, и покрај разните историски неточности и мистичко-поетски толкувања на грбовите, неговата Стематографија сепак претставува значаен и прв печатен хераддички труд иај Јужните Словени и како таква вршела позитивно влијание. Тоа е прво систематско дело од оваа област. Стематографијата е рожба на своето време. Се јавила во она време и во онаа средина кога многу феудалци и големци од Јужните Словени избегале пред труското навлегување во Хрватска. Во новата средина морале да се прилагодат кон новите иолитички прилики на Австриската монархија, каде што многу голема важност им е придавана на грбовите, Стематографијата била еден вид прокламација дека и Словените, а особено Јужните Словени, имаат славно минато и наедно била повик за нивното обединување. Така, Витезовиќ со својата Стематографија задоволил едно барање на своето време и на средината што ја претставувал. Неговата Стематографија многу била ценета и уште повеќе се улотребувала од сите Јужни Словени а кај нив разбудувала гордост дека се припадници на славен и голем „илирски народ“. Сè до 1741 година, т.е. до појавата на Жефаровиќевата Стематографија, значи цели 40 години, таа била единствен печатен хералдички труд на Јужните Словени и поради тоа имала големо морално-политичко значење. Нејзин голем недостаток бил тоа што била пишувана на латински јазик, кој за обичниот човек бил неразбирлив. Значи, таа била наменета на учениот свет, кој тогаш го употребувал латинскиот јазик. Овој недостаток го здогледал Жефаровиќ, кој во 1741 година издава своја Стематографија, малку изменета од онаа на Витезовиќ, но што е мошне важно, била на црковно-словенски јазик и затоа јасна за секого. По појавата на Стематографијата на Жефаровиќ, влијанието на Стематографијата на Витезовиќ се ограничило само за западниот дел на Јужните Словени, каде што се употребувал латинскиот јазик и тоа само меѓу учените луѓе, додека влијанието на Стематографијата на Жефаровиќ се проширило меѓу сите Јужни Словени, а особено кај јужнословенските народи што се наоѓаат источно од Хрватска и тоа, главно, меѓу трговците и граѓанството.

Преземено од книгата „Грбовите на Македонија“ на Александар Матковски

Грб на Македонија од ракописната стематографија на Витезовиќ

12. МАКЕДОНСКИОТ ГРБ ВО РАКОПИСНАТА СТЕМАТОГРАФИЈА НА ПАВЛЕ РИТЕР ВИТЕЗОВИЌ ОД 1694 ГОДИНА

Во Универзитетската библиотека во Болоња се чува Стематографијата на Павле Ритер Витезовиќ од 1694 година во ракопис. Интересно е да се види разликата меѓу оваа необјавена Стематографија и онаа што ја објавил во 1701 година. Стематографијата во ракопис се чува во научната оставнина на грофот Luigi Ferdinando Marsili; која е богата со ракописни материјали што се однесуваат за историјата на балканските народи. Грофот Marsili бил роден во Болоња во 1658 година. По завршените воени училишта станал офицер во австриската монархија. Околу 1678 година, во придружба на венецијанскиот сенатор Петар Цирани отпатувал во Истамбул со цел да ја опише турската војска, внатрешната положба на османлиската империја, нејзините фортификации, воената организација и сл. По враќањето од патот го напишал трудот „Stato militare dell’imperio ottomano“, кој и денес претставува ценет придонес. Bo 1683 година бил полковник, а потоа станал генерал во австриската војска. Учествувал во преговорите за Карловачкиот мир. Бил деградиран во 1703 година. Потоа отишол во своето родно место во Болоња и основал „Institute delle scienze е belle arti“ каде што ти оставил своите ракописи, нацрти, скици, карти и др. што се однесуваат за балкакските народи.85) За научната и војничката дејност на графот Марсили се објавени многу книги.86) Во болоњската универзитетска библиотека ја прегледав оваа огромна оставнина, составена од многубројни ракописи и книги, кои сите заедно се водат под сигнатура Codex 103. И Стематографијата што хрватскиот преродбеник Витезовиќ ја подготвува, за печат, ја најдов во оставнината на грофот Марсили. Ритеровата Стематографија има наслов: „Regnorum et provinciarum ilyricorum insignia genuina“, a меѓу 30 и 31 стр. има нов наслов: „Magnatum еt nobilium quorud Croatiae regum insignia“. Грбовите во Стематографијата се во боја. Тие не се средени по некој систематски ред, така што на листот I е грбот на Немањиќи, на V на Далмација, на VI на Хрватска, на VII на Славонија, на IX на Босна, на X на Србија, на XVII на Бугарија и на лист XVI на Македонија. Целата Стематографија содржи 72 грба. Оваа Стематографија заслужува внимание паради тоа што Витезовиќ од невнимание и нееакајќи направил огромна грешка, која потоа оставила длабоки последици сè до денес. Тој ги заменил бугарскиот и македоискиот грб. Таква замена можела да се случи, бидејќи грбовите имаат ист амблем, но боите им се различни. Разликата била и во тоа што над македонскиот грб пишува „Macedonia“, а над бугарскиот „Bulgaria“. Витезовиќ знаел многу добро што значат боите во хералдиката. Оваа несвесна замена ја направил поради тоа што тој не ги цртал ни составувал грбовите на балканските народи и семејства; туку тој ги сечел грбовите од некои постари збирки на грбови. Овие сечени грбови, потоа ги лепел на бела хартија што потоа ја укоричил во вид на книга. Исечоците не ги сечел заедно со написите што биле напишани над или под грбовите (во тој случај не би згрешил), туку ги сечел без нив. Потоа, на хартијата на која ги лепел исечените грбови го пишувал написот и така над грбот на Македонија напишал „Bulgaria“, а над грбот на Бугарија напишал „Macedonia“. За оваа грешка тој никогаш не се сетил и така ја печател и Стематографијата во 1701 година, а потоа пак и Жефаровиќ ја отпечатил својата „Стематографија по примерот на Витезовик. заедно со оваа грешка за која Жефаровиќ не знаел. Меѓутоа, пред и по грешката на Витезовиќ во сите грбовници и ракописи македонскиот грб е жолт лав на црвено поле (види ги сите слики на македонокиот грб), а бугарскиот е црвен лав на жолто поле т. е. сосема обратно од стематографијата на Витезовиќ и Жефаровиќ. Како што се гледа на сл. 59, грбот бил исечен без написот и залепен на  хартија. Тоа и на сликата јасно се гледа, а во Болоња веднаш ми падна в очи замената на боите, односно грбовите. На сл. 59 има црвен лав на жолто поле. Над грбот е напишано „Macedonia“. Овој натпис е над исечокот. По ослободувањето на Бугарија, кога се поставило прашањето за бугарскиот државен грб, тој бил земен со оние бои какви што биле во Стематографијата на Жефаровиќ. Никој тогаш и не мислел да ја проверува точноста на Стематографијата на Жефаровиќ, кој, како прв и единствен печатен хералдички труд на црковнословенски јазик, имал огромно влијание. И во двете стематографии се провлекувале истите грешки, но бидејки тие биле печатени во многу примероци и во по две изданија, извршиле такво влијание, што по ослободувањето на Бугарија таа ги примила оние бои на својот грб, какви што биле означени во овие две стематографии, а не боите што биле во ракописните грбовници. Поради ограничениот број на таквите грбовници, повеќе од кои се наоѓале во разни манастири и дворци, т. е. на непристапни места за широк круг луѓе, тие и не можеле да имаат такво хералдичко влијание, какво што имале печатените стемографии, иако и со грешки.

сл. 59

На крајот, разликата меѓу ракописната и печатената Стематографија е и во тоа, што во ракописната под грбовите нема никакви стихови што го објаснуваат грбот, како што е тоа случајот со објавената (види сл. 60).

Заедничкото со Стематографијата на Жефаровиќ е во тоа што и во двете Стематографии се дадени само земските грбови, додека семејните се изоставени. Тоа значи дека Витезовиќ големо внимание им посветувал на земските грбови, додека многубројните семејно-приватни грбови што се наоѓаат во сите „илирски грбовници“, без исклучок ги сметал за помалку важни и затоа сите ги изоставил. Ова е многу зажно и треба да се подвлече како карактеристична појава својствена само за Витезовиќ, а од него преминала и кај Жефаровиќ.

Преземено од книгата „Грбовите на Македонија“ на Александар Матковски

Македонскиот грб од 1692 година

Павле Ритер Витезовиќ, во вториот дел од својата стематографија, спомнува дека Македонија има два други грба, едниот со блазон: големо куче, а другиот: исправена тојага меѓу два воловски рога. Овие мотиви можат да се видат на картата на Винченцо Коронели од 1692 година.

Pavlo Ritter Vitezovic, in the second part of his Stematographia mentions that Macedonia had two more Arms, one a great dog, and the other a baton between bulls horns. These motifs can be seen on Vincenzo Coronelli 1692.

Македонскиот грб од 1689 година

Македонскиот грб во Оловскиот Грбовник во Болоња од 1689 година. Во Универзитетската бибилотека во Болоња се наоѓа Грбовник со сигнитура Codex 103/I наречен од Соловјев “Оловски Грбовник“ и за него се смета дека е направен во Дубровник од Иван (Giovani) Бенигни, од Олово - Босна, ктитор на Оловскиот манастир. Овој Грбовник има 174 грба.

На листот бр.6 е посебниот грб на Македонија, кој не е во боја, но е многу убаво нацртан.Тоа е исправен лав со двокрака опашка со круна на главата, поставен на штит во грманска форма а над него има петокрака круна. Под грбот на драперија пишува “Macedoniae“. Од сите Македоснки грбови кои не се во боја овој е најубаво нацртан.
Македонскиот грб се појавува и во двата општи грбови. На првиот општ грб, Македонскиот грб е стандардно во првото горно поле на десната хералдичка страна.

Вториот општ грб е т.н. “Regis Stephani Vrosy Namagnich insigna“. И тука Македонскиот грб е прв на десната хералдичка страна.

Превземено од Bratot

Македонскиот грб од XVII век

Македонскиот грб во Берлинскиот Грбовник од крајот на XVII век денес се наоѓа во Deutche Staatsbibliothek.

На штит во германска форма, на црвено поле има жолт исправен лав. Над главата на лавот има круна. Опашката на лавот му е крената и на неа се наоѓа факел што во хералдиката симболизира светла иднина. На штитот има златна петокрака круна. Под грбот во лентата пишува “Macedoniae“ а на лентата над грбот пишува “цимери Мачдонске земле“.

Македонскиот Грб од 1675 година

Македонскиот Грб во Фојничкиот Грбовник од 1675 година се чува во фрањевачкиот манастир “Цв. Дух“ над гратчето Фојница, кој за време на турското владеење во првата половина на XIV век бил центар на босанските фрањевци и католици. Манастирот има своја богата библиотека, музеј и архив во кој се чуваат многу стари, ретки и скапоцени ракописи.

Македонски грб e жолт лав со грофовска круна на црвено поле. Штитот е во германска форма со уште една круна над него и празна лента. Под грбот се наоѓа друга лената на која е испишано : “Macedoniae“.

Македонскиот грб од 1640 година

Македонскиот грб во Белградскиот Грбовник од 1640 година. Овој Грбовник се чивал во Народната библиотека во Белград а таму бил донесен откако бил купен од книжарницата Херолд во Виена во периодот помеѓу 1860-1878 година. Грбовникот не е во боја, туку боите биле означени со т.н. хералдичко шрафирање. Во овој грбовник Македонскиот грб бил три пати нацртан, еднаш посебно и двапати во составот на двата општи грба. Посебниот Македонски грб е многу едноставен: во германскиот штит или бел лав на црвено поле. Ова е едниствен случај каде лавот е во бела боја. Грбот нема круна ниту над главата, ниту над штитот.
Интересен е општиот грб, наречен “грб на цар Урош“ кој е комбинација од повеќе посебни грбови, земски и семејни. Сите штитови се во германска форма.

Превземено од Bratot

Македонски грб од 1636-38 година

Македонскиот грб во Грбовникот на Марко Скороевиќ од 1636-1638 година во Виена

Овој Хералдички зборник се чува во бившата дворска Бибилотека во Виена (сега Österreichishe Nationalbibliothek) под името “Грбовник на Марко Скороевиќ

На листот 6 е даден посебниот Македонски грб, со наслов “Insigna Regni Macedoniae“. Лавот е во златна боја и исправен, на црвено поле со круна на главата и поделена опашка.

Црно му било пишано

ЦРНО МУ БИЛО ПИШАНО НА АЛЕКСАНДРО ТУРУНЏЕ

Црно му било пишано
на Александро Турунџе,
шеснајсет години војвода,
на седумнајста го фатија.

Бог да го бие кодошот,
кодошот Митре Гинката,
што го предаде Турунџе,
Турунџе страшен бунтовник.

Тој го предаде Турунџе
за стоипејсе жолтици,
за стоипејсе жолтици,
на тие клети душмани.

Го, го турија в зандани,
во тија тесни долапи,
со тешки пранги на раце,
и дробен синџир на гуша.

Го изведоја Ат-пазар,
му ја кажаа бесилката,
цела се Битола расплака
за Александро Турунџе.
Цела се Битола расплака
за Александро Турунџе.

Voyvoda



Никола Бадев



од Филмот Нели ти реков



Петранка Костадинова

Македонски грб од 1620 година

Македонскиот грб во Грбовникот од 1620 година, кој се наоѓа во Музејот за Применета Уметност во Белград

Овој грбовник во научната јавност е познат како: “Непознати Грбовник породице Охмучевиќа“, а се до 1936 година се наоѓал во Виенската антикварница “Giehofer und Rauchburg“ од каде тогашниот југословенски конзул во Грац го купил и од 1936-1963 година го чувал во своето семејство. Македонски грб е исправен жолт лав на црвено поле. Лавот е со двокрака опашка и мала круна на главата. Општ грб 1, општ грб 2 (слика 2).

Македонски грб од 1614 година

Македонскиот грб во Алтхановиот Грбовник, VI лист од 1614 година. Се чува во Болоња.

Македонскиот грб е жолт лав, исправен на задните нозе, со круна на главата и со двокрака опашка на црвено поле. Над штитот има украсена со дијаманти круна, а на грбот пишува: “Македонске земле цимери“, а под него “Insigna Regni Macedoniae“. Составувачот прво погрешил, наместо “Macedoniae“ напишал “Dalmatie“, но го прецртал, како што се гледа.

Јас Методи Патче од Охрида

ЈАС МЕТОДИ ПАТЧЕ ОД ОХРИДА

Јас Методи Патче од Охрида
ослободен од битолски затвор.
Па си тргнав за Охрида града,
там не најдов ни мајка, ни татко.
Там си најдов верната бисерка,
верната бисерка, малихерка.

Па си тргнав за Прилепа града,
за Прилепа, село Кадиново.
Там си најдов верната дружина,
верната дружина, договорна.
Слово држи Методија Патчев:
напред браќа, борба да водиме.

Се зададе силната потера,
силната потера, кавалерја.
Поарчија сите си куршуми,
оставија само еден куршум.

Слово држи Методија Патчев:
ајде браќа да се убиеме.
Навртија пушки во градите.
Прв се уби Методија Патчев,
а по него целата дружина.

Ансамбл Билјана

Македонскиот грб од 1601 година

Македонскиот грб во трудот на Мавро Орбини “IL Regnio De Gli Slavi“ од 1601 година

Делото на Дубровничкиот историчар, опатот на бенедиктанскиот манастир на Млет, Мавро Орбини, пишувано на Италијански јазик е отпечатено во Пезаро во 1601 година под наслов: “IL Regno De Gni Slavi hoggi corrotamente detti schiavoni“. Ова дело е посебно важно бидејќи претставува прв труд со печатени јужнословенски грбови. Грбовите кај Орбини не се во боја, туку во црно-бел бакрорез.

Македонскиот грб, Орбини го претставува во склоп на општиот јужнословенски грб составен од 9 земски грбови. На овој општ грб одделните земски грбови се многу небржно претставени, притоа без да се води сметка за боите на истите. Па така направени се и две кардинални грешки. Првата грешка е што над грбот напишал: “Regno Arm Di Stefano Nemagna re, et imperadore Di Rassia “, што значело дека Орбини го смета за грб на Стеван Немања. Орбини ја познавал добро српската историја па одтаму и чидно како можел наместо името на Стеван Душан, да го стави името на Стеван Намања. Втората крупна грешка ја направил со тоа што ги измешал и им ги сменил местата на Македонскиот и Бугарскиот грб. Во грбовникот на Кориниќ-Неориќ, како и во Грбовниците направени подоцна, местото на Македонскиот грб во општиот грб по правило се наоѓало во првото горно поле во десниот хералдички агол, а Орбини тука на тоа место го ставил Бугарскиот грб, па така Македонскиот бил ставен на местото од Бугарскиот.

Превземено од Bratot

Значењето на терминот Бугар

Значењето на терминот Бугар во Македонија во 19 век.

Првите обиди за бугаризација на Македонија, најнапред започнаа на Света Гора, кон крајот на 18 век. Двата манастира, Хиландар и Зограф беа вистински жаришта и расадници на бугариштина, кои од втората половина на 18 век потпаднаа под јуриздикција на грчкото свештенство и Цариградската Патријаршија. Работата на светогорските калуѓери од крајот на 18 век беше толку “плодоносна“, како што вели В. К`нчев, учител од бугарската егзархија во Македонија, при што стотици и стотици монаси и аџии добиваа бугарски помазанија. Сите тие заминувале со убедување дека сè што е словенско православно во отоманската империја е бугарско (Драган Ташковски, “Раѓањето на македонската нација“ стр. 129).

На таквите убедувања дека сè што е словенско православно во отоманската империја е бугарско, главно влијание имаше грчкото свештенство. Тоа се докажува и со самиот факт дека обидите за бугаризација почнаа од крајот на 18 век, по укинувањето на Охридската Архиепископија во 1767 г., кога Македонија потпадна целосно под Цариградската Партијаршија. Таа црковна организација, беше управувана од Грци и назначуваше исклучиво грци или гркофили цинцари и албанци како црковни првенци и раководители по македонските епархии. Нивната цел со таквата монополизација на црковната организација во Македонија, секако беше елинизација на Македонците. На зборовите “ако не сакате да бидете горди елини, тогаш ќе бидете прости вулгари“ се сведуваше основната пропаганда на грчкото свештенство.

Грчките свештеници, кои беа во тие времиња и просветари, сите словенски народи ги нарекуваа Бугари. И Србите беа “Бугари“ за Грците. Српскиот академик, Петар Драгашевиќ, кон крајот на 19 век бил во Тесалија и Грција, при што запишал: „Грците ме нарекуваат Бугар, иако сум Србин од Србија...зборот Бугар означува Словен“ (Петар Драгашевић. "Маћедонски Словени", 1890 г., Београд). Друг српски учен кој престојувал како во Македонија и Грција во 19 век, проф. Јован Цвијиќ, сведочи: “кај Грците, името Бугарин означува исто што и Словен. Грците ги нарекуваат “Бугари“ и Србите, ако не знаат дека се од Србија...Името Србин за грчкиот селанец е само политички поим...а Бугарин е етнографски поим (Јован Цвијић. "Македонски Словени, проматрања о етнографији македонских Словена", Књижара Геце Кона, Београду 1906. год.). Истот тој Др. Јован Цвијиќ дава слика за националната свест на Македонците од тоа време и вели: "малите луѓе од народот, селаните, знаат само дека се Македонци" (Svetozar Pribičević: „ Diktatura kralja Aleksandra”, V. poglavlje, str.128). Не само српските учени, туку и британско-ирскиот историчар Wilkinson тврди дека во 19 век, во Отоманската Империја, поимот Бугар означувал проста раја и селани, додека сите граѓани се декларирале како „Грци“; се’ градско били „грчко“, градската облека била „грчка“, а селската „бугарска“ (Wilkinson 1951: страна 149).

Зошто Грците сите Словени ги нарекуваа Бугари во минатото? За да се разгатне ова, мора да навлеземе подлабоко во историјата, во времето на Византија, чие вистинско име беше Романија. Византија т.е. Романија или Источното римско царство, своите жители ги декларираше не на етничка база, туку секогаш географски, по Темите каде што живееле. Тема е византиска воено-административна област, со посебна управа, но потчинета на Византија т.е. Романија. Во состав на Византија имаше голем број на Теми, населени со повеќеетничко население, за затоа за полесно да ги асимилира, но и лоцира своите поданици, Византија секогаш ги нарекуваше по името на Темата, а не со етничкото име. Тенденцијата на Византија беше сите византиски народи да ги асимилира во Ромеи (Византијци). Така, жителите на темата Стримион, беа стримионци, жителите на темата Македонија беа географски Македонци, жителите на тема Бугарија беа географски ромејски Бугари, но не и етнички. Грците од византиско доба, па сè до пред стотина години се нарекуваа исклучиво Ромеи т.е. Византијци.

Од 972 г. бугарската држава не постои, истата влегува во состав на Византија, во која спаѓаше и поголемиот дел на Македонија. Слободните територии на Самоил и неговите браќа, Византијците не ди признаваа како посебна држава, туку тие за нив беа само бунтовници. По пропаста на Самоиловото Царство во 1018 г. Византија ја дели територијата на Бугарија, денешните Македонија, Србија, Црна Гора и дел од Албанија на Теми. Инаку, темите како административно уредување беа воведени во Византија уште од 9 век. За да ги асимилира различните етникуми во својата држава во Ромени (Византијци), Византија ги менуваше вистинските етногеографски имиња на областите, добиени по името на етносите кои ги населуваа тие територии, во нови, кои немаат врска со националноста на домицилниот народ. Поради тоа, Византија само ги дислоцираше имињата од една во друга византиска област. При тоа, територијата на источна Тракија станува тема Македонија, а жителите на темата Македонија за византијците се византиски тематски жители и поданоци- Македонци, без разлика на нивната етничка припадност. Цариград и неговата околина, беа сместени во тема Тракија, а жителите на оваа нова тематска Тракија од Визатија беа нарекувани Тракијци. Територијата на Македонија, Црна Гора, сегашна Србија влегоа во византиска тема Бугарија (Воулгариа) и сите жители (Македонци, Срби, Црногорци) на темата Бугарија беа за Византија тематски “Бугари“, поданици на Византија. Права, вистинска Бугарија ја направија тема Паристрион или Мезија (Мизија), а жителите по византиската книжнина беа нарекувани Паристрионци или Мизи (извори: Ibidem, p. 43-49./Vezi P. Diaconu, Les Petchénegues..., p. 112-115, N. Iorga, Les premieres cristallisations d'État des Roumains, “Bulletin de la Section Historique”, 5-8, 1920, 1, p. 33-46; N. Bănescu, Les premiers témoignages byzantins sur les Roumains de Bas-Danube, “Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher”, 3, 1922, p. 287-310 / N. Bănescu, Les duchés byzantins de Paristrion (Paradounavon) et de Bulgarie, Bucarest, 1946, p. 101; P. Diaconu, Les Petchénegues..., p. 101).

Најубаво ќе го разбереме византиското декларирање на нивните поданици според темите каде што живеат, а не по народноста, ако го разгледаме случајот со византискиот император Василиј Втори Македонецот- Бугароубиецот. Василиј Втори Македонецот припаѓа на лозата на Македонците, чиј родоначенлик е Василиј Први, етнички Ерменец, а некои византиолози сметаат дека е од мешана словеноерменска фамилија, која стотина години живеела во Адријанопол. Поради тоа што е роден 811 г. во Адријанопол (денешно Едрене), во тогашна византиска тема Македонија, во сите византиски извори е наречен Македонец, а неговата династија Македонци (Извори: 1. Ibidem, p. 228; cf. GSBH, V, p. 155 / 2. "Basil I." Encyclopædia Britannica. 2005. / 3. Abstracts from the International Conference ARMENIAN CONSTANTINOPLE organized by R.G. Hovannisian, UCLA, May 19-20, 2001, UNIVERSITY OF CALIFORNIA, LOS ANGELES, DICKSON AUDITORIUM). Историски недвосмислено е докажано дека Ерменците и сите останати националности што живееја во темата Македонија (историска етно-географска Тракија) станаа по византиските книги Македонци, а Македонците оти живееја во тема Бугарија станаа тематски Бугари. Василиј Втори Македонецот беше најлутиот непријател на Самоил. Во 1014 г. кај Беласица, тојт ја победи македонската армија на Самоил, каде убива неколку илјади македонски војници. По оваа битка, Василиј Втори Македонецот од страна на византиските хроничари е наречен Бугароубиецот т.е. убиец на жители од византиската тема Бугарија, а не етнички Бугари, зошто самоиловата војска беше составена покрај од Македонци, така и од останати народи (Срби, Црногорци, Цинцари итн.). Како ермено-словенот Василиј Втори Македонецот беше Македонец за византиските хроничари, така и Цар Самоил беше Бугарин за Византија- жител и владетел на териториите кои припаѓаа на темата Воулгарија.

Седиште на темата Бугарија бил градот Скопје, од каде се управувал не само најголемиот дел од Македонија, туку и Србија, денешна Црна Гора и делови на Албанија. Поради тоа, Србите, како и Црногорците за византијците представуваа во средниот век “Бугари“- жители на темата Бугарија. Византискиот историчар Лаоник Халкондил вели “Трибалите (средновековно архаично име за Cрби т.е. рашкани) сега се нарекуваат Бугари” (Laonicus Chalcondyles, P.G., т. 159, Op. cit., кол. 26). Во истиот период, вистинските Бугари за Византијците представуваа Мизи или Паристрионци- жители и поданици на византиската Тема/област Паристрион или Мизија.

Скилица, најголемиот византиски хроничар на средновековната македонска држава и Црногорците ги нарекуваше Бугари, а црногорскиот принц Константин Бодин го нарече „Цар на Бугарите“, додека целата негова војска составена од Црногорци, Срби и Македонци ја окарактеризира како војска на „Бугари“ (Georgius Cedrenus loannis Scylitzae ope ab L Bekkero suppletus et emendatus 11, Bonnae, 1839, pp 714-719) т.е. војска составена од жители на темата Бугарија. Неговиот татко Јован Владимир (кнез зетски т.е. црногорски), византиските хроничари го именуваа како Бугарин (жител на тема Бугарија), па затоа и бугарската црква побрза да го прогласи Црногорецот за бугарски светец и денеска неговото име се слави од БПЦ на 22 мај (Види православен календар на Бугарската Православна Црква).

Византискиот хроничар од средмиот век, Михаил Псел, за востанието на Петар Делјан (внукот на Цар Самоил) напиша дека тоа е востание на племето на "Бугарите", а почнало во денешни Војводина и Србија, опфакајки ја цела Србија, за на крај да стигне во Македонија. Крунисувањето на Петар Делјан во цар е одржано во Белград (главниот град на Р. Србија), а Скилица ги означува белграѓани како Бугари (Воулгарои).

Теофилакт Охридски, родум Грк од Еврип, е, Архиепископ на Охридската Архипископија од 1090 г. до 1119 г. Познат е по тоа што го има напишано "Пространото Св. Климентово Житие" каде објаснува дека за него Бугари се сите поданици на византиската тема Бугарија. Бидејќи и самиот Теофилакт Охридски бил жител на темата Бугарија, се сметал за Бугарин (види Пространото Житие на Св. Климент, Охридски ракопис во Румянцев музей во Москва. Збирката на Григорович под број 818, лист стр. 11-6 до ЗЗ-б. / Архивен институт на БАН (кутия III, папка IV.)

Друг охридски Архиепископ од 1216 година, гркот Димитриј Хоматијан, родум од Ликија (Мала Азија), поради тоа што немал добри познавања до каде се простираат границите на византиската тема Бугарија, сите словенски народи на Балканот ги нарекува Бугари - Волгарои. Во познатата “Охридска Легенда“, тој објаснува дека “Бугарите“ го населуваат Илирик (Србија, БиХ, Црна Гора, Хрватска, мое дополнување), Далмација и Панонија (Охридска легенда- автора на житието — охридския архиепископ Димитрий Хоматиан; Ал.Милев, Гръцките жития на Климент Охридски" , 1966 г. ). “Папата го ракоположил Св. Методиј за архиепископ на Моравија и Бугарија (мили на тема Бугарија мое дополнување), а Св. Kлимент бил ракоположен од Св. Методиј за епископ на "бугарскиот народ" од Илирик“- пишува Хоматијан (Ив. Дуйчев, Краткото Климентово житие от Димитрий Хоматиан, в „Климент Охридски, сборник от статии по случай 1050 години от смъртта му" БАН, София, 1966 г., стр. 161—171).
Дека во тоа време поимот "Бугар" ги означувал словенските жители на византиската Тема Бугарија , но, не и посебна народност, доказ се и останатите документи од времето на охридскиот архиепископ Димитриј Хоматијан. Од негово време имаме зачувано записи на луѓе од Македонија кои се декларирале "по род Македонци" во времето кога Охрид бил во состав на Епирската држава, па со сигурност можеме да констатираме дека Македонец во тие документи представува етникум, а не географски поим. Таму имаме запис од Иван Иерекар од селото Власто (денeска Велестово, охридско) кој се изјасник дека е „по род Македонец“ во состав на тогашното деспотство Епир (J. Pitra, Analecta sacra et classica specilegio Solesmensi parta, t. VI Juris ecclesiastici graecorum selecta paralipomena. Parissis et Romae 1891, col. 315).

Името Бугарија на византиската тема која ги опфаќаше териториите на етногеографските Македонија, Србија, Црна Гора и Албанија, беше причина сите јужнословенски народи, недоволнообразованото грчко свештенство да ги нарече со едно име- Бугари. Оттогаш, за Грците сè што беше словенско православно, беше бугарско. Но, не бугарско како етноним, туку како подвид на Ромените, како поданици на Романија (Византија) и дел од византиската култура и држава. Грчкото свештенство сонуваше за воскрснување на старата Византија, која ќе ги опфати и јужнословенските краишта од византиската тема Бугарија.

Дури и словенските етноси во Елада и Тесалија, гркофоните и влахофините го нарекуваа Бугари. Во Грција никогаш не се населиле Бугари, нит пак Бугарија некогаш ја владееле таа територија; во 7 век таму се забележани кнежевствата на племињата Милинги, Езерци, Војунити и Велегезити. За време на грчкото националослободително востание 1821-1829 г., постоеше една многу позната песна за премавнување на различностите на етносите кои ја населувале Елада и создавање на една елинска нација: „“Албанци, Власи, Бугари, луѓе кои говорите на други јазици, придружете се“ ( 1. Victoria Clark, Why Angels Fall. A journey through Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo Macmillan: London, 2000 ISBN: 0 333 75185 X; 2. FATHER GREGORY TILLETT, The British Orthodox Church).

Ова погрешно грчко именување на сите јужни словени како Бугари, а со тоа и Македонците, бугарската историографија крајно необјективно и извитоперено го користи да ги представи Македонците како дел од бугарскиот народ. Особено поради тоа што и дел од македонската ителегенција од крајот на 18 и целиот 19 век прифати од Грците сите јужнословенски народи да ги нарекува Бугари, наместо словени. Од 1767 год., Охридската Архиепископија е укината по ургенција на Грците и Македонија потпаѓа под јуриздикција на Цариградската Патријаршија, целосно контролирана од грчки и гркофилски клир. Во тоа време, Патријаршијата отвара грчки училишта ширум Македонија, на грчки јазик. Грчките учители го наметнале терминот бугар, бугарски јазик, како синоним за словен и словенски јазик. Така и некои наши преродбеници, македонскиот народен јазик го нарекуваа бугарски, но не мислејќи на бугарски, онаков каков што сега го знаеме, туку на словенски. Инаку, пред тој период, во Македонија никогаш не се употребувал зборот бугар како синоним за словен и не постои ниту еден пишан историски извор, постар од 18 век, каде некој Македонец се изјаснил како бугарин или својот јазик го нарекол бугарски.
За Господин Генадиј, Митрополит Велешки од 19 век (роден во село Подкожене, Поградец) поимот Бугари е исто со поимот Словени, па запишал дека и Чесите и Словеците се Бугари: "од Бохемија и Моравија сите тие се Словени, чисти Бугари, наши браќа". (Извор: Симеон Радев, "РАННИ СПОМЕНИ", наслов: "ПОСРЕЩАНЕТО НА ЧЕТИРИМАТА БЪЛГАРСКИ ВЛАДИЦИ", Ново, коригирано и допълнено издание под редакцията на Траян Радев, Изд. къща Стрелец, София, 1994). Никола Поп-Филипов, македонски учител вели дека “бугарскиот“ јазик е општ балкански јазик (вестник "Македония" Цариград, 6. Април, 1868 г.), мислејќи на словенскиот јазик.

Глигор Прличев во својата Автобиографија пишува: „...бугарската азбука само на тројца им беше позната и се нарекуваше српска..“ (Григор Пърличев, Автобиография). За него и Србите се Бугари т.е. словени; во тоа време, само Србите имаа реформирана и кодифицирана словенска азбука, па затоа и Прличев вели дека бугарската (словенската) азбука се нарекувала српска.
Јордан Хаџиконстантинов - Џинот, кажува дека за него поимот Бугари означува словени, па во неговата "Солунска Легенда" објавена 1859 г. вели дека Св. Кирил и Методиј се апостоли на сите Бугари (Словени), а во Бугари ги вклучува и Моравјаните од Велика Моравија и Панонија (Гласник друштва српске словености, VIII, стр. 146-147).

Горе: Варијанти на преписи на "Солунската Легенда" од 19 век, каде пишува дека Св. Кирил и неговиот брат Страхота (св. Методиј) ја создале словенската азбука за просвета на "Бугарите" (словените) од Моравија и дека кнезот на Велика Моравија бил "бугарски" кнез (Йордан Иванов, "Български старини из Македония", БАН, 1970 г. ).

Шопот, отец Спиридон Габровски, врз основа на постари истории, во 1792 г. ја пишува „Историјата на бугарските народи“, за кого сите јужнословенски народи се Бугари, и Србите и Македонците- Словените. Во неговата кратка историја тој вели: „Болгарите ги завладеале Тракија, Македонија, Далмација, Белото Море и Рим...Илирите (Хрватите и Србите, мое дополнување) се нарекуваат Болгари...од Болгарите произлегоа Србите..., а од кога Александар ја зеде целата илирска војска да го бие светот...од тогаш Болгарите почнаа да се нарекуваат Словени и Македонци (Спиридон Иеросхимонах, История во кратце о болгарском народе славенском, превод М. Г. Минчев (ц), ред. П. Тотев, худ. доц. Ив. Кънчев (ц), предп. инж. Д. Кънев, печ. УИ "В. Априлов" - Габрово, ИК "Луна", 2000 г. ; - Спиридон Иеросхимонах, История во кратце о болгарском народе славенском 1792, пр.Б. Христова, проф. Б. Райков, БАК при НБ "Св. Кирил и Методи", И "ГАЛ-ИКО", София, 1992 г.). Уште еден неоспорлив доказ дека “Бугар” во тоа време значело Словен, а тогашните “Бугари“, себеси се сметале за чисти Словени, ист народ и со Србите, и со Македонците и со Илирите (Хрватите, Црногорците и Словенците).

Крсте Петков Мисирков го објаснува поимот Бугарин: “Грците исто така не разликуваа словенцките народности и сите словени...го велеа со презреното име „бугари". …Грците…употребуваа името бугарин за да воплотат во него своiето презреiн'е кон се словенцко... Со името бугари не крстиiа грците и нас македонците. Но тоа прекрстуаiн'е не iет iединствено… ( Крсте Петков Мисирков. “За Македонцките Работи”, Предгоор, София, Печатница на „Либералний Клубъ“ 1903 ).

Кирил Пејчиновиќ на својата книга "Огледало" од 1816 г. ставил дека е напишана на "препростејшим и некнижним јазиком Болгарским долнаја Мисии". Ова, бугарските историчари го користат за да наметнат бугарштина на К. Пејчиновиќ. Тогаш не постоел книжен - литературен бугарски јазик, ниту пак некој друг јужнословенски литературен јазик. Најпрво од јужнословенските јазици е стандардизиран српскиот, за дури кон крајот на 19 век да се создаде литературен бугарски јазик. Единствен книжен (литературен) јазик во 1816 г. бил старословенскиот, кој како што погоре опишав се нарекувал болгарски во Македонија, а некнижен болгарски јазик го означува словенскиот народен говор.

Превземено од http://makedonskaistorija.blog.com.mk/

Delchev's death in NY Times

Смртта на македонскиот водач, Грчки шпион го предаде Делчев на Турците - Њујорк Тајмс, 26 мај 1903

Дописникот на 'Тајмс' од Софија пренесува дека деталните извештаи за смртта на Делчев, познатиот македонски војвода, покажуваат оти тој бил со четата предводена од Војводата и Кирчовски заедно со поетот Таворов кога влегле во селото Баница во близина на Серез, а за неговото присуство Турците дознале откако го предал грчки шпион.
Голема војска го опколила селото и сите припадници на револуционерната чета биле убиени по долгиот отпор. Жителите на селото, кое Турците го запалиле, исто така биле убиени.
Делчев имаше 32 години. Тој беше даскал, и тој беше основач на Македонската организација којашто има разграноци низ целата држава.
Дописникот на "Тајмс" од Виена вели дека продолжуваат потрагата и апсењата во вилаетот Адријанопле. Приведени се голем број свештеници и даскали. Во шест села било најдено оружје. Машката популација е во бегство, а земјоделските работи се во прекин.

Macedonian Chief's Death, A Greek Spy Betrayed Deltcheff's Whereabouts to the Turks - The New York Times, May 26, 1903

Goce DelcevLONDON, May 26. - Detailed reports of the death of Delcev, the famous Macedonian chief, says the Sofia correspondent of The Times, show that he accompanied a band under Vojvoda and Kirtchovsky, together with the poet Tavoroff, and entered the village of Banica, near Seres, where the presence was betrayed to the Turks by a Greek spy.
A large force surrounded the village, and all the members of the revolutionary band were killed after a long resistance. It is stated that the inhabitants of the village, to which the Turks set fire, were also killed.
Delchev was a thirty-two years old. He was a schoolmaster, and practically created the present Macedonian organization, which has ramifications in all parts of the country.
The Vienna correspondent of The Times says perquisitions and arrests continue in the vilayet of Adrianople. Numbers of priests and school teachers have been taken into custody. Arms have been found in six villages. The male population has fled, and agricultural work is at a standstill.

Гоце Делчев - цитати

Гоце Делчев - биографија

Гоце Делчев - видео

Гоце Делчев - слики

Diodorus Siculus - quotes

The ancient greek historian Diodorus Siculus about the Macedonians as a separate nation from Greeks:

"For many days the king lay helpless under his treatment, and the Greeks who had been settled in Bactria and Sogdiana, who had long borne unhappily their sojourn among peoples of another race and now received word that the king has died of his wounds, revolted against the Macedonians. They formed a band of 3000 men and underwent great hardship on their homeward route. Later they were massacred by the Macedonians after Alexander’s death."

"The Macedonians and Alexander backed Coragus because he was one of them while the Greeks favored Dioxippus."

"Then the Macedonian (Coragus) poised his long lance and charged, but the Greek (Dioxippus), when he came within reach, struck the spear with his club and shuttered it. After these two defeats, Coragus was reduced to continuing the battle with sword, but as he reached for it, the other leaped upon him and seized his swordhand with his left, while with his right hand the Greek upset the Macedonian’s balance and made him lose his footing."

"He (Alexander the Great) was plainly disappointed at the defeat of the Macedonian. Dioxippus released his fallen opponent, and left the field winner of the resounding victory and bedecked with ribands by his compatriots, as having brought a common glory to all Greeks."

"When Perdiccas heard of the revolt of the Greeks, he drew by lot from the Macedonians 3000 infantry and 800 horsemen."

"When oaths to this effect had been sworn and the Greeks were interspersed among the Macedonians, Pithon was greatly pleased, seeing that the affair was progressing according to his intentions; but the Macedonians remembering the orders of Perdiccas and having no regard for the oaths that had been sworn, broke faith with the Greeks. Setting upon them unexpectedly and catching them off their ground, they shot them all down with javelins and seized their possessions as plunder. Pithon then, cheated of his hopes, came back with the Macedonians to Perdiccas."

"When the Aetolians listened to him gladly they gave him 7000 soldiers, he sent to the Locrians and the Phocians and the other neighboring peoples and urged them to assist their freedom and rid Greece of the Macedonian despotism."

"The decree of the Assembly of Athens: "people should assume responsibility for the common freedom of the Greeks and liberate the cities that were subject to (Macedonian) garrisons; that they should prepare 40 quadriremes and 200 triremes (ships); that all Athenians up to age of 40 should be enrolled; that three tribes should guard Attica, and that the other seven should be ready for campaign beyond the frontier; that envoys should be sent to visit the Greek cities and tell them that formerly the Athenian people, convinced that all Greece was the common fatherland of the Greeks, had fought by see against those (Macedonian) barbarians who had invaded Greece to enslave her, and that now too Athens believed it necessary to risk lives and money and ships in defense of the common safety of the Greeks."

"Now that this great force had been added to the Athenians, the Greeks, who far outnumbered the Macedonians, were successful."

"As the Macedonians defended themselves stoutly, many of the Greeks who pushed on rashly were killed."

"Antiphilus, the Greek commander, having defeated the Macedonians in a glorious battle played a waiting game, remaining in Thessaly and watching for the enemy to move. The affairs of the Greeks were thus in thriving condition, but since the Macedonians had command of the sea, the Athenians made ready other ships."

"Then after such a combat I have described, the battle was broken off, as the scales of victory swung in favour of the Macedonians. More then 500 of the Greeks were killed in the battle, and 130 of the Macedonians."

"The commandant of the garrison of that city, Archelaus, who was a Macedonian by race, welcomed Attalus and surrendered the city to him."

"Peucestes (Macedonian commander) had 10000 Persian archers and slingers, 3000 men of every origin equipped for service in the Macedonian array, 600 Greek and Thracian cavalry and more then 400 Persian horsemen."

"Although the risk involved in all these circumstances was clear, nonetheless she decided to remain there, hoping that many Greeks and Macedonians would come to her aid by sea."

"This was the situation in Asia and in Greece and Macedonia."

"Brennus, the king of the Gauls … invaded Macedonia and engaged in battle. Having in this conflict lost many man .. as lacking sufficient strength … when later he advanced into Greece and to the oracle of Delphi which he wished to plunder."

"A native of Terentum, Heracleides was a man of surprising wickedness, who had transformed Philip from a victorious king into a harsh and godless tyrant, and had thereby incurred the deep hatred of all Macedonians and Greeks."

"He said, namely, that after seeing the sun rise as he was about to begin transporting his army from Italy to Greece… five day later he arrived in Macedonia."

More quotes by Diodorus can be found here: History of Macedonia

Гоце Делчев - цитати

Цитати од и за македонскиот револуционер Гоце Делчев:

"Ослободувањето на Македонија се крие во внатрешното востание. Кој мисли инаку да се ослободи Македонија, тој се лаже и себеси и другите." / "Освобождението на Македония лежи в вътрешното въстание. Който мисли другояче да се освободи Македония, той и себе си лъже, и другите." - Цитат од писмо на Гоце Делчев до Ефрем Каранов од 17 октомври 1895 година

"Оној што копнее, што работи да ја присоедини кон Бугарија или кон Грција, тој може да се мисли за добар Бугарин и ли за добар Грк, но не и добар Македонец. Таквиот Бугарин или Грк го поддржува и вечниот раздор меѓу балканските народи, кои треба да живеат во братска дружба за да бидат пресреќни. Македонија им припаѓа на сите Македонци, без разлика на религијата, нацијата и јазиците, во утрешна слободна Македонија и преку неа ќе се здружат сите балкански народи" - Говор на Гоце Делчев во Преспа во есента 1901 година од романот на Димитар Талев "Илинден"

"Јас го разбирам светот единствено како поле за културен натпревар меѓу народите" / "Аз разбирам света – говореше той – единствено като поле за културно съревнование на народите." - Според Пејо Јаворов, "Събрани съчинения", том 2, Софија, 1977, "Гоце Делчев", стр. 13

"...Дали може да има друго место за еден Македонец, освен Македонија? Дали има и народ понесреќен од македонскиот? И дали има некаде пошироко поле за работа, отколку во Македонија..." - писмо до Даме Груев

"If Macedonia had been protestant, it had been free long ago" - Гоце Делчев (според The Lewiston Daily Sun - Junе 14, 1906)

"Едвај ли има народ кој толку многу е страдал од своите синови изроди, колку македонскиот!" ("Јас не познавам друг народ кој повеќе страдал од предавствата на своите синови - изроди како македонскиот", цитат според „Предавствата и атентатите во македонската историја“, Н. Жежов и В. Ачкоска) / "Надали има народъ, който толкова много да е търпѣлъ отъ своитѣ синове изроди, колкото македонския!" - Писмо (втора страница) од Гоце Делчев до Никола Малешевски од 1897 година

"Според нашиот известувач од Софија, прецизните извештаи за смртта на фамозниот македонски лидер Делчев покажуваат дека тој, придружуван од Кирчовски и од поетот Јаворов, влегол во селото Баница, каде што неговото присуство било предадено на Турците од страна на грчки шпион" - Лондонски Тајмс, 26 мај 1903 година

"Пријатен долг ми е да ви искажам голема благодарност од името на другарите борци за Независноста на Македонија и од мое име за патриотската идеја да ги најдете и приберете светите коски на нашиот претходник и голем учител - Гоце Делчев, еден од основачите на ВМРО и за вашата грижа да го погребите како светиња во вашиот дом, со што заслуживте признание на денешната борбена и утрешна Независна Македонија. " - Тодор Александров, писмо до Михалил Чаков, 2 август 1923 година

Гоце Делчев - слики

Гоце Делчев - биографија

Delchev's death in NY Times

Гоце Делчев - видео

Христо Узунов - писмо

Писмо на македонскиот револуционер Христо Узунов до неговата мајка:

"Мила ми мајко,

Јас сум прв твој син и мој долг е да бидам околу тебе, за да не чувствуваш потреба од ништо. За твојата беспределна љубов, за илјадите неволи и сраданија, за безбројните бессони и машителни ноќи, поминати некогаш над леглото над твојот мал, слабичок Луле, јас должам најголеми грижи и неизмерна синовска љубов. Но, можам ли, кога ги чувствуам болките на нашата измачена Татковина, да не се оддадам со љубов на најверен син на нејзиното свето дело?

- Маките на татковината се повеќе од сите страданија на секоја наша мајка. И јас - без ни најмалку да те навредувам - се чувствувам повеќе син на втората моја мајка - Македонија, отколку на тебе, која си ме родила.

Те молам - во името пак на моите свети чувства кон тебе - да не жалиш, ни да плачеш за мене. Најдоволен ќе се чувствувам, ако ти со своето држење бидеш за пример на другите мајки и сопруги."

МПЦ, Охридска Архиепископија

МПЦ има долга традиција. За време на владеењето на царот Јустинијан I (527-565), кој потекнувал од с. Таврисион, близу до денешното Скопје, бил изграден нов град наречен Јустинијана Прима, во близината на родното место на царот. Скупскиот митрополит бил издигнат на ниво на автокефален Архиепископ. Кателијан бил првиот Архиепископ на Архиепископијата Јустинијана Прима. Имало и други архиепископи, како што се: Бененат, Павле, Јован I, Леон, и последниот - Јован IX, кој во 680-681 година учествувал на Трулскиот Собор во Цариград. Потоа, таа црковна традиција ја наследува Св. Климент, како прв словенски епископ, воопшто во светот (Извор: МПЦ). Според пишаните документи од средовековна Македонија, Житија, итн. средновековните македонци како духовни лидери ги спомнуваат Деволските (охридските) Епископи, а Цариградскиот или Преславскиот Патријарх никогаш не се спомнати и целосно се игнорирани, што јасно укажува дека сме имале црковна автономија во тој временски период.

Цар Самоил ја издигнува Светиклиментовата Црква на ниво на Патријаршија, најверојатно 976 г. Прв Патријарх е гг. Герман, чие патријаршко име е врежано во царската катедрала Св. Ахил, на Голем Град (Standard News, Sofia, 03.09.2001, наслов: „В църквата има списък на епископствата“). За меѓународно признавање на новото царство и патријаршијата, потребно е благослов од центрите на христијантвото- Цариград или Рим. Цариград не ја признава Самоиловата држава, па затоа тоа го сторува Папата Гргур Петти во година која не е точно утврдена (997-999 г.). Самоил ја зграбил круната од Рим (Extract from the book "Rulers of Bulgaria", Profesor Milcho Lalkov, Ph.D., Kibea Publishing Company, Sofia, Bulgaria). Но, бугарската историографија Рим го преведува со Византија, иако Рим значи Рим, а Византија се викала Романија (гр.) или Грција (лат.)!

Создавањето на посебна црква во Македонија е најголем доказ за постоење на ново Царство, на нова држава. Во исто време постојат две цркви, Македонска и Бугарска, со два посебни Патријарси. Два народа, имаат две посебни Цркви. Македонскиот Патријарх во 998 г. е гг. Герман (Standard News, Sofia, 03.09.2001, наслов: „В църквата има списък на епископствата“), а на бугарскиот патријаршки преславски трон седи гг. Глигориј (Църковен Вестник, Издание на Българската Праvославна Църква, Година 103, брой 9 и 10, София, 1-30 май 2003, наслов „Българските патриарси през Средновековието“ Александра КАРАМИХАЛЕВА). Под јуриздикција на Охридската Патријаршија се наоѓаат и делови од Бугарија, т.е. шопскиот словенски крај и смолјанскиот. Во сè уште непознат временски период, Цар Самоил ја уништува бугарската патријаршија, ја сведува на ниво на Митрополија Бугарија, па Патријархот гг. Глигориј се упокојува во 1016 г. како „Митрополит Бугарски“, и како таков се слави од БПЦ (види православен календар на Бугарската Православна Црква). По укинувањето на Преславската Патријаршија, Охридската Патријаршија својата јуриздикција ја распостила врз сите освоени територии на средновековната македонска држава, Малта и сè до Сицилија.

По пропаста на средновековната македонска држава, Василиј Втори Македонецот, ја инкорпорира Македонија во Византиската Империја, ги руши световните и духовните обележја на средновековната македонска држава за народот да не се сеќава на славните времиња и затоа Македонија ја нарекува тема Бугарија, заедно со Србија, Албанија, Црна Гора, Панонија до Срем. Охридската Патријаршија не ја уништува, туку и го намалува ранкот на автокефална Охридска Архиепископија и дијацезата и ја намалува само на териториите од византиската тема Бугарија. Така, Охридска Архиепископија станува главна црковна организација на „цела тема Бугарија“, односно на Македонија, Албанија, Црна Гора и Србија. Од тогаш, Охридскиот Архиепископ се титулирал како Архиепископ на цела византиска тема Бугарија, со епархии во Македонија, Албанија, Црна Гора и Србија.

За жал, бугарските историчари многу добро се запознати дека Охридска Архиепископија е со дијацеза на „цела тема Бугарија“, а не на држава Бугарија, бидејки во Византија постоеше само една Бугарија, а тоа е темата Бугарија - военоадминистративна област. За да се докаже „бугарски“ карактер на Охридската Архиепископија, бугарската историографија лажно тврди дека последен Бугарски Патријарх е гг. Дамјан, кој во 971 г. отишол во Охрид и таму ја продолжил традицијата на Бугарската Црква т.е. ја пренел Бугарската Црква во Охрид. Но, тоа е една голема лага! Бугарскиот Патријарх гг. Дамјан никогаш не стапнал во Македонија и не дошол во Охрид, останал целиот свој живот во Силистра, кај своите туркобугари и таму починал. Гробот на Патријархот гг. Дамјан во 1994 г. е откриен на Силистра (североисточна Бугарија, 1000км оддалечен од Охрид) од страна на доц. др. Стефка Ангелова, дипл. археолог (Standard News, Sofia, ден 21.08.2001, наслов: „Археолози отвориха гроба на патриарх Дамян“, интервју со археолог доц. др. Стефка Ангелова). Посмешен е фактот, што и покрај ваквиот најуверлив доказ дека гг. Дамјан никогаш не стапнал во Македонија, бугарската историографија упорно пропагира дека баш тој ја основал Охридската Патријаршија, секако како Бугарска Црква. Не само тоа, туку според сите историски документи гг. Дамјан не бил последен Бугарски Патријарх од Силистра; после него го имаат туркобугарите за Бугарски Патријарх гг. Глигориј (Църковен Вестник, Издание на Българската Праvославна Църква, Година 103, брой 9 и 10, София, 1-30 май 2003, наслов: “Българските патриарси през Средновековието” Александра КАРАМИХАЛЕВА), кој паралелно постои за време на Македонскиот Патријарх Герман од 998 г. (Standard News, Sofia, 03.09.2001, наслов: „В църквата има списък на епископствата“). Не е можно една држава да има два Патријарси и две посебни национални Цркви, па, поради ова, бугарската историографија е контрадикторна сама на себе. Бугарскиот Патријарх гг. Глигориј е упокоен како „Митрополит на Бугарија“, а неговата Бугарска Црква е ставена под јуриздикција на Охридската Патријаршија, за време на владеењето на Цар Самоил (види православен календар на Бугарската Православна Црква). Штом средновековната македонска држава ја снижила Бугарската Патријаршија на ниво на Митрополија Бугарска, сосема логично е дека државата на Самоил не се викала Бугарија, бидејки Бугарија била само негова провинција.

Територијата на вистинска Бугарија потпаѓа под јуриздикција на Цариградската Патријаршија, освен неколкуте епархии во шопскиот и смолјанскиот крај, кои останале под јуриздикција на Охридската Архиепископија. Денеска, бугарските историчари не прават недоветни и велат дека Охридската Архиепископија била официјална црква на цела Бугарија; вистината е далеку од тоа, таа била официјална црква само на темата Бугарија (Македонија, дел од Србија, Албанија), но не и на права Бугарија, која ја владеел константинополскиот патријарх. Ако се разгледа тврдењето на бугарските историчари, тие се сами толку контрадикторни, па индиректно тврдат оти денешна Бугарија, т.е. права Бугарија никогаш не била Бугарија, штом средновековна Бугарија ја поистоветуваат со византиската тема Бугарија, во чиј состав влегувал само најзападните делови на денешна Бугарија.

Македонија од 1018 г. до средината на 12 век, главно е под Византиска Власт, за да кон средината на 13 век потпадне под власта на второто Бугарско Царство, кое вскушност немало никаков бугарски елемент. Таа држава, ја создаваат Власите од северна Бугарија, па за да создат нова држава морале да се повикаат на традиција на некое претходно Царство што постоело на нивна територија, а тоа билo бугарското. Така, во 12 век се создала  бугарска држава на Власите, а првиот император Иван Асан (по потекло куман-влав) се декларирал себе си како: „Император на Власите и Куманите„, „Имепратор на Власите и најголемиот дел на Бугарите“, „Император на Власите“ [History of the Byzantine Empire, A.A. Vasiliev, University of Wisconsin Press, 1964, p.442]. Во 1197 г. Влавот Калојан, Цар во второто бугарско царство, ги одзема неколкуте епархии на Охридската Архиепископија во Бугарија, и од нив, заедно со повеќебројните епарахии одземени од Цариградската Патријаршија, со помош на папата Инокентиј Трети формира нова бугарска црква (Църковен Вестник, Издание на Българската Праvославна Църква, Година 103, брой 9 и 10, София, 1-30 май 2003, наслов „Българските патриарси през Средновековието“ Александра КАРАМИХАЛЕВА ). Охридската Архиепископија во 1197 г. била се’ уште дел од Византија, која била поделена на воедноадминистративни области- теми, па Охридската Архиепископија останала да биде Црква на цела тема Бугарија, а додека државата Бугарија имала своја посебна автокефална државна Црква. Со ова, многу лесно се демантира бугарската историографија дека Охридската Архиепископија е бугарска црква, бидејќи не е можно да постојат две национални цркви во исто време. Во православните држави, постои само една национална црква, па така имаме само една Бугарска Православна Црква, една Српска, една Грчка Православна Црква итн. По обновувањето на Бугарската Православна Црква, бугарскиот Патријарх се нарекува Патријарх на цела Бугарија и Влахија “totius Bulgariae et Blachiae Primas” (The Vlach Connection and Further Reflections on Roman History, Kelley L. Ross, Ph.D., Department of Philosophy, Los Angeles Valley College, Van Nuys, California). Сево ова, пак иде во прилог дека Охридската Архиепископија била официјална црква само на темата Бугарија, додека официјална црква во вистинска права Бугарија е онаа на кумано-власите, и пак ќе повторам: невозможно да има ДВА патријарха на Бугарија!

Превземено од http://makedonskaistorija.blog.com.mk/

Ѓорче Петров - слики

1, 2 Ѓорче Петров - портрет