Методија Шаторов-Шарло, леток на комунистичката партија во Македонија

ДО МАКЕДОНСКИО НАРОД¹⁷⁶

Брајкја,

Скопје, ХI 1940 г.

     Многу тешки времена преживуеме. Влегофме во втората година от оваа втора империалистичка војна, на која крајо уште ве можи да се види. Вашите синои, татковци и мажи сет мобилизирани. Вие старци жени и деца страдате от скапотиа, немашчина и глад. Црни облаци на војната сет собрани на Балканскио Полуостров. Грциа е во војна са Италија. Гласет на топоите от Охридското и Преспанското Езеро се слуша низ цела Македониа. Македониа под Грчко е напраена пепел от талијански бумби. Битола е исто така бумбардирана от страна на талијански ероплани. Неколку десетини жени, деца и старци станаа жртва на талијанските бумби. Битола наново е разрушена. Ова бумбардиране беше само новата ластаица. Секој момент можи да се повтори во поголем размер. Секои сат можи огинот на војната да ја зафати и Југославиа.
     Во ваквиа критични минути големосрбите и големобугарите спорат чиа е Македониа и кој треба да ја управлјава. Тоја спор се зафати по повод речите на П. Думанов во Народно Собрание,¹⁷⁷ кој рече оти Македониа требало да сјаи како драгоцен камен во короната на цар Борис. Српските шовинисти и поробители му отговориа, оти Македониа ке сјаи како елмаз во короната на југославенскио крал.
     Специално во Македониа под србско зафати еден талас на шовинизам от страна ва српските големци. Голема устна и печатна агитациа се поведе против ослободуенјето на Македониа, за незиното вечно ропство. Целата големосрпска штампа, заедно со скопскио лист „Глас Југа“ чији редактори сет македонски предатели и шпиони, викнаа: „Македониа неа даваме на Бугариа, та е била српска и српска ќе остани“ и т.н.

Драги брајкја,

     Првото нешто, кое бие на очи е признаването от страна на српските големци да постои Македониа. До сега секогаш си го дереа грлото оти Македониа нема, а има само „Јужна Србиа“, а сега признаа оти Македониа има не само во Грциа и Бугариа, ами и во Југославиа. Ама сушноста на споро мегју српските и бугарските шовинисти е кој да владеи во Македониа и кој да cтрижи македонската овца.
     Господата от Белград и Софиа спорат за Македониа, а македонскиот народ ич не го питат. Тије поробители на Македониа имаат тепегјозлук да зборуат оти македонскио народ бил српски, бил бугарски и да Македонците немале историа, јазик и др. Македонските поробители лажат! Во сушност Македонците не сет нити Срби, нити Бугари, а сет само Македонци.

Брајкја, 

     Вие имате свои јазик, своа култура, свои традиции, песни и т.н. Вие имате славна историа и минало. Кирил и Методиа не беа ни Срби ни Бугари, а македонски Славјани кои дадоа писменос и култура на сите Славјани. Новата историа на Македониа е богата со борби за национална слобода. Илинден е најславнио пункт на Македонците за слобода и равноправие. 
     Поробителите на Македониа ке се раскина да докажат оти Македонците биле слободни. Навистина пак во Македониа не постои слобода, а апсани, џандари, кјотеци, национално претепуенје, колониална експлоатациа, политичко ропство и бесправие. Поповите со евангелие и џандарите со камшик биат македонскио нарот по очи, по глава да му докажат оти тој бил Србин. Жални големосрпски чоечина!

Драги сестри и брајкја, 

     Српските властодржци се борат да не би да испуштат кокало (Македониа) от устата, па затоа се готват за отпор, за војна. Ни еден народ не сака војна во тоа число и македонскиот. От една војна помегју Југославиа и Бугарија - за Македониа, ке страдат народите на двете држави. Во најарен случај при една таква војна Македониа ке смени само господарите си. Вие сакате не војна, а мир, работа и добар живот.
     Благодарение на големата страна на социализмо - СССР овиа дена затегнато положение во Југославиа, Бугариа и Турциа попушти. Конфликто можеше да избувни и да станиме сите балкански народи плјачка на империалистите. Големата заслуга за запазуење на мирот е на СССР.
     Спасението на Македониа е во борбата за слобода во сојуз со сите народи и потиснати во Југославиа.
ДОЛУ ВОЈНАТА!
ДА ЖИВЕЈ МИРОТ!
ДОЛУ РЕАКЦИОНОТО ПРОТУНАРОДНО ПРАВИТЕЛСТВО НА ЦВЕТКОВИЌ-МАЧЕК-КОРОШЕЦ!
ДА ЖИВЕИ НАРОДНАТА ВЛАСТ ВО ЈУГОСЛАВИА, КОЈА КЕ ДАИ РАВНОПРАВИЕ И СЛОБОДА НА МАКЕДОНИА!
ДОЛУ ЕЛМАЗИТЕ И КОРОНИТЕ!
ДА ЖИВЕИ СЛОБОДНАТА МАКЕДОНСКА РЕПУБЛИКА!

Ноембри,

ПОКРАИНСКИО КОМИТЕТ НА
КОМУНИСТИЧКАТА ПАРТИА
ВО МАКЕДОНИА

     Илегалнио печат на КПЈ во Вардарска Македонија... цит. 361-363.

l76. Леток на ПК на КП во Македонија. Објавен е по повод заострувањето на југословенско-бугатските односи во ноеври 1940 г. околу Македонија
177. Петар Думанов, пратеник во бугарското Народно собрание. ВО својот говор на 21 ноември 1940 г. во Народното собрание рекол дека „Македонија е рубин што и недостига на царската круна.“ Тоа предизвикало бурни реагирања во политичките кругови во Кралстовото Југославија, а свој став по неа зазеде и КПЈ, од аспект на одбрана на правото на македонскиот народ и мирот на Балканот.

Леток на ПК (Покраинскиот Комитет) на КП (Комунистичката Партија) во Македонија, во тоа време предводена од прилепчанецот Методија Шаторов-Шарло. Објавен по повод заострувањето на (кралско) југословенско-бугарските односи околу Македонија во ноември 1940 година.
 

Објавен во: Зоран Тодоровски (редактор) „Методија Шаторов-Шарло, Документи и Материјали“, ДАРМ/Македоника Литера, Скопје, 2012, стр. 312-314.

Избор и скен: Г.П., дигитализација: А.С.

Diplomat Ivo Andric about petition of Macedonians to League of Nations in Geneva in 1932

I can not accept and enforce a document in which Serbian people are depicted as an impostor in one of our provinces!

Confidential diplomatic reports of Ivo Andric: Edward the 8th, The King of England, thanked the Macedonians living in Canada for their loyalty! A petition of twelve Macedonian refugees from Sofia “with offensive expressions about our regime outside Southern Serbia”!

“Mr. Minister, as I already had the honor of notifying you during our last stay in Geneva, the Secretariat of the League of Nations because of eventual objections by our government, on 17th November submitted a petition signed by 12 Macedonian refugees in Sofia to our permanent delegation. I concluded immediately that the petition contained a significant number of exceptionally offensive expressions (for example, our regime in Southern Serbia is characterized as Serbian domination and our people there are depicted as rotten Serbian impostors), which is why I have decided to protest to the Secretariat’s section in charge and to turn the attention towards the consequences that this petition might have on the overall minority procedure by delivering such documents to the governments.

The “Vardar Valley” project – rejected by the League of Nations 80 years ago?

As chief of matters in the permanent delegation of the Kingdom of Yugoslavia in the League of Nations, in April 1932 Ivo Andric sent an interesting report related to Macedonia about a project, which is still current, the “Vardar Valley”. Namely, Andric reported about the work of the Committee of public affairs which was in session the previous week in Paris, where 13 projects proposed by Greece, Bulgaria, Latvia, Poland and Yugoslavia were reviewed. According to Andric, Greece proposed building roads and drainage of the valley of Vardar and Struma Rivers.

Only the drainage of Struma’s basin was accepted, but only prior to expertize at the spot. Bulgaria didn’t receive money for a railway connection with Romania; Latvia received money for roads; out of ten railway track projects, Poland only received money for two; and out of the five proposals, Yugoslavia got money for four. Only the “Vardar Valley” proposal was rejected. As Andric reported – “The Committee could not pass the project about the Morava – Vardar – Aegean Sea project because its eventual building did not seem technically, nor economically justified according to the principles of this international action, which particularly refers to the section from Stalach to the Aegean Sea.” Ambassador Andric was happy to report that the Committee accepted the project for the drainage of the Skadar Lake and the project for a system of roads from the Austrian border, across Ljubljana, Zagreb, Belgrade and Nish, to Thessaloniki.

It is unknown why Andric didn’t mention any Macedonian city along this road even though it passed the whole length of the country, from Preshevo to Thessaloniki. Perhaps, it was because to him, Macedonia was a “province got by an agreement” where “our people are depicted as crooked Serbian impostors”.

Among other Andric’s reports about Macedonia and the Macedonian issue was his report about the activities of the Macedonians in America while he was Acting Chief of the Political department at the Ministry of Foreign Affairs of the Kingdom of Yugoslavia, which was prepared in collaboration with the embassy in London. The report was dated 14th October 1936 and it concerned, as he said, the Congress of the Macedonian political organization in Indianapolis, USA: “It is my honor to inform you that the Organ of the MPO in USA and Canada, Macedonian Tribune, which is published in Indianapolis, USA, dedicates its whole 19th September issue to the Congress of the Macedonian brotherhoods, held in Toronto on the 5th, 6th and 7th the previous month. According to the newspaper, there were around 5000 Macedonian and Bulgarian workers present, whose event was reinforced by the Croatian separatists in Canada.

The Congress was in session for three days and one of the decisions was to send a resolution to all the countries in the League of Nations against the terror that the Serbian authorities are doing in Macedonia. It was also decided that their immigrating organ, The Macedonian Tribune, was published twice a week on six pages. The newspaper also communicated a telegram from the English King, Edward the 8th, directed to the Congress through the governor in Canada, in which he expressed his gratitude to the Macedonians living in Canada for their loyalty while he also thanked for their telegram.

The newspaper continued with the information that the Serbian and the Greek consuls tried to undermine the meaning of the Congress with the Canadian authorities by blaming the Macedonian expatriates to be terrorists, but they failed. The newspaper also wrote about the historic fight of the Macedonians for a free Macedonia, communicating Hristo Nizamov’s speech in which he explained “who is Macedonia, why it should be free, what are her sons and daughters looking for and what kind of fight are they having”. A total of 3600 dollars were collected at the Congress.

Yugoslav ambassador in fascist Germany!

After three years in the permanent delegation in Geneva, Andric got a wealth of experience and contacts with world diplomats accredited in the League of Nations, so in 1935 he was at the very top of Yugoslav diplomacy; he became Acting Chief of the Political department at the Ministry of Foreign Affairs. Two months later he became second in charge in the Yugoslav diplomacy – by a decree issued by the royal governor on 5th November 1937 he was named vice-minister of foreign affairs. On 5th February 1939, Cincar-Markovic, who was an ambassador in Berlin till then, became the minister of foreign affairs in the new government of Dragisha Cvetkovic.

A new ambassador in Berlin had to be appointed and the choice was Ivo Andric. That is how future Nobel prize winner, writer Ivo Andric became an ambassador in Hitler’s fascist Germany, where he stayed until 1941. He started working on 10th April 1939 and there were 15 more people working with him in the Mission. According to Miladin Miloshevic, who researched the diplomatic engagement of Ivo Andric in detail, the mission in the Third Reich was particularly difficult and delicate, with Andric himself saying later in his life that those years were the most difficult ones in his life.

After the demonstrations in Belgrade, when the pact with Hitler was rejected, the diplomatic relations were abolished, Yugoslavia was attacked and Ambassador Andric, along with the people who worked in the embassy left Berlin on 7th April 1941. By a special train he got to the Swiss border town of Konstanz, where all the Yugoslav diplomatic representatives from Europe were gathered, approximately 200 people.

There, Andric was offered to enter the neutral Switzerland, but he refused because he didn’t want to leave the people he worked with in the embassy in Berlin. He stayed in Konstanz until 30th May 1941 when he was taken to Belgrade by a special train. He arrived there on 1st June 1941. After the hearing at the Gestapo, 11 diplomats, mostly consuls, were returned to prison in Germany. Six of them were convicted for espionage and sent to camp, and the rest were released and brought back to Yugoslavia. Andric remained in Belgrade. With a decision by the Ministry council on 15th November 1941, he was retired as a highest ranking diplomat.

Blaze Minevski (Матица на иселеници)

Македонците се натрапници во српска покраина!?

Не можам да примам и да спроведам документ во кој за нашиот народ се зборува како за натрапник во една наша покраина, пишува Андриќ за петицијата на Македонците упатена до Лигата на народите во Женева, во декември 1932 година

Строго доверливи дипломатски извештаи на Иво Андриќ

„Господине министер, како што веќе имав чест да ве известам за време на вашиот последен престој во Женева, Секретаријатот на Лигата на народите, на 17 ноември, поради евентуални забелешки на нашата влада, на нашата постојана делегација и достави една петиција потпишана од дванаесетмина македонски бегалци во Софија. Веднаш констатирав дека во петицијата се наоѓаат значителен број исклучително навредливи изрази (така, на пример, нашиот режим во јужна Србија се карактеризира како „domination serbe“ (српска доминација), а за нашето население таму се зборува како за „des intrus serbes corrompus“ (расипани српски натрапници) и затоа решив да протестирам до надлежната секција на Секретаријатот, да свртам внимание на последиците што петицијава може да ги има врз целата малцинска процедура со доставување вакви документи до владите.

Инаку, самиот факт дека Секретаријатот на Лигата на народите ни ја достави ваквата петиција, значи дека наведените изрази не ги смета за особено навредливи и дека на некој начин се солидаризира со ваквиот тон на преписка меѓу потписниците на петицијата и Секретаријатот, односно одделните влади“, пишува на 28 декември 1932 година Иво Андриќ, шеф на постојаната делегација на Кралството Југославија во Лигата на народите во Женева, во извештајот до својот министер за надворешни работи Богољуб Јевтиќ.

Во истиот извештај амбасадорот на Кралството Југославија, подоцна писател и добитник на Нобеловата награда за книжевност, подробно го известува министерот и за тоа дека директорот на Секцијата за малцинства лично го известил дека генералниот секретар ја проучил петицијата и решил да им ја достави, па затоа сега е незгодно нашиот претставник да ја враќа пред да ја достави до својата влада, која секогаш има право и можност да ја одбие поради навредливи изрази во неа.

„Јас одговорив - пишува Андриќ - дека ми жал што морам да останам на својот став и дека не можам да примам и да проследам никаков документ во кој за нашиот народ се говори како за натрапник во една наша покраина, која ни припадна врз основа на меѓународни договори, оние исти договори кои Лигата на народите е должна да ги брани. Генералниот секретар потоа побара петицијата да му се врати, да ја разгледа уште еднаш и да ја достави за анализа до правната секција на Секретаријатот. За ова му реферирав на г. К. Фотиќ, помошник министер, кој во тоа време престојуваше во Женева, а по вашето доаѓање во Женева вие ја одобривте мојата постапка“.

„Вчера - продолжува Андриќ - ме побара директорот на Секцијата за малцинства и ми соопшти дека генералниот секретар дошол до уверување дека, во спомнатите изрази, нашата влада навистина може да види навреда и затоа отстапува од својата намера петицијата да ни ја упати како на Влада, па можеме да сметаме како и воопшто да не ни е доставена. Известувајќи за ова, чест ми е да ви доставам во прилог еден препис на петицијата за која станува збор“, завршува овој извештај од Женева, испратен од амбасадорот Иво Андриќ до Министерството за надворешни работи во Белград.

„ВАРДАРСКА ДОЛИНА“ ОДБИЕНА ОД ЛИГАТА НА НАРОДИТЕ ПРЕД ОСУМДЕСЕТ ГОДИНИ!?

Како отправник на работите во постојаната делегација на Кралството Југославија во Лигата на народите во Женева, Иво Андриќ во април 1932 година испраќа мошне интересен извештај поврзан со Македонија за проект кој и денес е актуелен, проектот „Вардарска долина“.

Андриќ известува за работата на Комитетот за јавни работи, кој заседавал претходната недела во Париз, при што биле разгледувани тринаесет проекти предложени од Грција, Бугарија, Летонија, Полска и од Југославија. Според извештајот на Андриќ, Грција имала предложено изградба на патишта и проекти за одводнување на долината на Вардар и Струма. Прифатено е само исушувањето на сливот на Струма, но по претходна експертиза на самото место. Бугарија не добила пари за железничко поврзување со Романија; Летонија добила за патишта, Полска од десет проекти за пруги добила пари за две, а Југославија од пет предлози, добила четири. Одбиен е само предлогот за Вардарска долина.

- Проектот на каналот Морава - Вардар - Егејско Море, Комитетот не можеше да го усвои затоа што неговата евентуална изградба не изгледа ни технички ни економски оправдана според принципите на оваа меѓународна акција, а тоа особено се однесува на потегот од Сталаќ до Егејското Море - известува Андриќ.

Тој со задоволство известува дека Комитетот го прифатил проектот за исушување на Скадарското Езеро и проектот за системот патишта од Австриската граница преку Љубљана, Загреб, Белград и Ниш до Солун. Зошто Андриќ во овој патен правец не спомнува ниту еден македонски град, иако трасата бездруго минува по должината на цела Македонија од Прешево до Солун – не се знае. Можеби затоа што за него Македонија е „провинција добиена со договор“, каде што за „нашето население се зборува како за расипани српски натрапници“.

Меѓу другите извештаи на Андриќ за Македонија и македонското прашање е и неговиот извештај во својство на в.д. началник на политичкото одделение на Министерството на надворешни работи на Кралството Југославија, подготвен во соработка со амбасадата во Лондон, а во врска со активностите на Македонците во Америка. Извештајот е од 14 октомври 1936 година, а се однесува на Конгресот на, како што вели, Македонската политичка организација во Индијанополис, САД: „Чест ми е да известам дека органот на Македонската политичка организација (МПО) во Соединетите Американски Држави и Канада, МАКЕДОНСКА ТРИБУНА, која излегува во Индијанополис, Соединетите Американски Држави, посветува цел број од 19 септември на Конгресот на македонските братства одржан на 5, 6 и на 7 претходниот месец во Торонто. На Конгресот, според весникот, присуствувале околу 5.000 македонски и бугарски печалбари, чија манифестација ја потсилиле и хрватските сепаратисти во Канада. Конгресот заседавал три дена и на него, меѓу другото, била донесена одлука да се упати резолуција до сите држави во Лигата на народите против теророт што го врши српската власт во Македонија. Исто така е одлучено нивниот орган во емиграција, МАКЕДОНСКА ТРИБУНА, да се издава двапати неделно на шест страници.

СТРОГО ДОВЕРЛИВИ ИЗВЕШТАИ ЗА ВАНЧО МИХАЈЛОВ!

Во својство на помошник-министер, всушност втор човек во Министерството за надворешни работи на Кралството Југославија, Иво Андриќ, во извештај од 24 октомври 1938 година, а врз основа на разузнавачки податоци, го третира и заминувањето на Ванчо Михајлов од Турција во Полска: „Уште пред една година турските власти официјално нé информираа дека Ванчо Михајлов не сака повеќе да остане во Турција, каде што од 1934 година престојува под надзор на власта, пишува Андриќ. - Истовремено - продолжува тој - веќе ни е ставено до знаење дека турската влада нема законска основа по која еден странски државјанин, против негова категорично изнесена желба, може да го држи и понатаму на своја територија. Сепак, турската влада го задржа Михајлов уште некое време, но бидејќи понатамошниот негов престој во Турција создава само тешкотии за тамошната Влада, одлучено е да му се дозволи заминување од земјата штом биде обезбедена влезна виза на некоја друга држава. Нас пак ни е ветено дека благовремено ќе бидеме известени кога и во која земја Михајлов патува. Инаку, по добиеното начелно одобрение, Михајлов во текот на неколку месеци се обидувал да добие влезна виза на некоја држава, но во тоа не успевал. Имено, САД, Англија, Швајцарија и Романија одбиле да го примат - пишува Андриќ - додавајќи дека најпосле се обратил до Полска, од каде што, по претходно дадена изјава дека ќе се воздржува од секаква политичка дејност, добил дозвола да се насели. По ветувањето што ни го даде Турција - пишува Андриќ - ние бевме известени дека на Иван Михајлов и на неговата жена Менча Карничева веќе им е издаден турски пасош со ознака „бугарски емигрант“, и дека тој пасош е визиран од страна на полскиот конзулат во Цариград. Снабден со пасош и уредна полска виза, Ванчо Михајлов заедно со сопругата на 20 август се качува во полскиот полутоварен параброд „Левант“ во Цариград и на 23 септември стигнува во пристаништето во Гдињ. Полските власти, кои се детално запознати со поранешната злосторничка дејност на Иван Михајлов, дадоа ветување дека тој ќе биде интерниран во централните предели на државата, далеку од сообраќајните врски и патишта, како и дека постојано ќе вршат најстрог надзор над него за да не може да дојде во допир со своите приврзаници и да преземе каква било политичка акција.

Известувајќи за ова, Министерството за надворешни работи има чест да замоли кралското претставништво во Полска да обрне големо внимание на работата и движењето на Ванчо Михајлов во своето подрачје. Особено е потребно Министерството итно да биде информирано ако се забележи дека некој од приврзаниците успеал да воспостави писмена врска или, пак, се обидува да дојде до личен контакт во Ванчо Михајлов - пишува Иво Андриќ во својство на помошник-министер за надворешни работи на Кралството Југославија во 1938 година.

ЈУГОСЛОВЕНСКИ АМБАСАДОР ВО ФАШИСТИЧКА ГЕРМАНИЈА!

Идниот нобеловец, писателот Иво Андриќ, станува амбасадор во Хитлерова, фашистичка Германија и во Берлин останува од 1939 до 1941 година. Должноста амбасадор во Берлин ја презема на 10 април 1939 година, а во мисијата, освен него, работеле уште 15 лица. Според Миладин Милошевиќ, кој детално го истражувал дипломатскиот ангажман на Иво Андриќ, мисијата во Третиот рајх била особено тешка и деликатна, а подоцна и самиот Андриќ многупати ќе изјави дека тие години биле најмачните години во неговиот живот. Откако дознал дека делегација од Југославија тајно се состанува со Хитлер и со негови доверливи луѓе, а тој како амбасадор не добива никакво известување за тоа, Андриќ упатува писмо до Цицар-Марковиќ во кое протестира што е заобиколен како амбасадор. Добива извинување, а две недели подоцна е повикан да присуствува на церемонијата на потпишување на документот за пристапување на Југославија кон Тројниот пакт. Андриќ со луѓето од амбасадата во Берлин го напушта градот на 7 април 1941 година.

Автор: Блаже Миневски (извор: Нова Македонија)