Првите чекори за денационализација на македонскиот народ од страна на српските воени власти и четничките формации, на просторот на југоисточна Македонија, биле преземани во реонот на Велес, Тиквеш, во Гевгелиско, Валандовско, Дојранско, во Овче Поле и во Злетовскиот крај.
(Главниот и познат учител на Тиквешко, Глигор Варналиев, известува дека уште во ноември 1912 година српската врховна команда во Кавадарци не била задоволна од „радоста“ на месното население по случај влегувањето на српската војска во градот. Само еден месец потоа, општинската власт во Кавадарци и Неготино ја заграбил српскиот воен командант, а дотогашните месни раководители ги развластил и најавил затворање на училиштата и црквите, до доаѓањето на српски учители и свештеници. По примерот на градовите, биле развластени и носителите на власта во селата на Тиквешијата.
На 21 октомври 1912 г. во Велес била формирана месна управа во состав:
1. Димитар Ничев, околиски началник
2. Крум Зографоки, полициски началник
3. Алексо Мартулко
По два дена, на 23 октомври 1912 г. во (Велес пристигнува српски околиски началник со неколку писари и жандари. Со нив во Велес дошол и мајорот Воин Поповиќ, придружуван од една чета четници, припадници на организацијата „Црна рака“. Воин Лоповиќ повторно им ставил до знаење на граѓаните на Велес дека треба да се прогласат за Срби.
Кон средината на декември од страна на српската власт била растурена и мрежата на месната власт во Свети Николе и Околијата. Сите луѓе кои давале каков и да е отпор на српските мерки, биле изложувани на терор и прогон. Во прилог на тоа се зборува во едно писмо без број од април 1913 г. на Командата на местото во Крива Паланка, во кое се обвинува околискиот началник Витомир Крстиќ затоа што не обраќал доволно внимание на „Повикот на Софискиот македоноки комитет“ и издавал пропусници – дозволи на бугарофилите за нивно слободно заминување од Македонија во Бугарија. Понатаму, во истото писмо Петар Бајаловиќ (командантот на местото од К. Паланка) вели: „Кога по барање на мајорот Вуловиќ ги упатив сите (гранични стражари во Св. Николе и кога од околиокиот началник побарав да ми даде седум жандарми за чување на границата, тој не сакаше да ми даде“ (мисли на 7 жандарми).
Во Гевгелија и Дојран се случува истото. Овие два града се ослободени од страна на четите на: Аргир Манасиев, капетан Тодоров, Ичко Димитров, Михаил Радев, Тане Николов и од страна на месната милиција која била меѓу најбројните во Областа. По ослободувањето во градовите и во селата на Околијата била конституирана месна власт. Во Гевгелија за кмет на градот бил избран Владимир Димитров, со помошниците: Мирче Димитров и Турчинот Абдулах Селимов. Во декември-јануари 1913 г. во Гевгелија доаѓа српска војска и ја растура месната власт, а место неа воспоставува српска администрација. Српската војска истото го направила и во: Богданци, Стојаково, Сермвнин, Конско, Ѓавато, Фурка, Групчиште и во другите населени места на Околијата од десната и од левата страна на Вардар.
Во Дојран српската војска на двапати прави обид за воспоставување на своја власт во градот и Околијата. Првиот пат носител на ваквиот потег бил началникот на Тиквешкиот округ, Душан Николиќ. Тој, на 15. I. 1913 г., откако ги обезбеди сите потребни информации за состојбата во Дојранска околија, упатил писмо до Врховната команда на Српската кралска војска во кое, меѓу другото, пишува: „Началникот (мисли на оној што бил назначен од српската управа б.а.) на Околијата, се до денес нема формирано ниту една општина во Околијата, ниту пак започнал со нивното формирање. Тој засега единствено ја (наместил својата канцеларија, но таа е без никакво дејство. Нашиот началник се на се досега сослушал само една странка. Причина за тоа е што Бугарите во сите општини завеле свои општински власти, па и во самиот Дојран имаат своја општинска и полициска власт), што ја воспоставиле веднаш по доаѓањето на нивните војски! Пред 3 месеци… Бугарите во Дојран имаат месна команда, полициска власт, окружен суд, пошта и телеграф и околу 160 војника оо 40—50 четници (месни членови на ВМОРО) и 5 офицери… Во самиот Дојран има околу 450 турски домови, 320 бугарски, 240 грчки и 12 српски… Според тоа, во колку сакаме во овој предел да формираме наша власт, тогаш тоа може да се стори единствено со сила.“
По ова писмо на окружниот началник на Тиквешкнот округ, Врховната команда на српската војска го известила министерот за внатрешни работи на Србија со зборовите: „Бидејќи не е добро (безсмила е) капетанот и писарите и натаму овде да седат (без работа), па Ви предлагам Дојранска околија да се укине, а околискиот началник да се именува или за секретар на началството на Битолскиот округ, во колку Гриовиќ биде назначен , за окружен началник, а писарите да се префрлат во Гевгелиска и Неготинска околија, зашто таму ке бидат потребни за формирање на општини за отстранување на Бугарите и Грците.“
Но, српската влада и Дворот не мислеле така едноставно да се напушти и да се загуби за нив Дојран и неговата околија. Претселателот на српската влада Никола Пашиќ не бил задоволен од одредбите на склучениот договор меѓу Србија и Бугарија на 29. II. 1912 г. поради што, уште на 28 септември 1912 г., пуштил во движење еден циркулар до кабинетите на големите сили, во кој Србија ставала до знаење дека: и да се даде автономија на Македонија, Србија претендира на градовите Кратово, Велес и Прилеп. Нешто подоцна, претензиите на Србија се прошириле на сите територии на западна и северна Македонија, долината Крива Лакавица, Брегалница и Злетовска Река. Со други зборови кажано, Србија пројавила апетит за цела денешна Вардарска Македонија, без територијата на Штипскиот округ и Струмичкиот крај, додека Дојранска околија била подрачје кое останало да виси. Но, независно од тоа, во февруари 1913 г. во Дојран навлегла српска војска и го уапсила околискиот началник Иван Топков со сите придружни органи на месната власт: судски, полициски и општински. По примерот на Дојран, српските војници ја растуриле и месната власт (администрација) по селата на Дојранска околија. Кметските наместници на Валандово и с.Пирава, Томе Бејлозов и Васил Николов, поради тоа што се осмепиле да испратат телеграми до бугарскиот цар Фердинанд, биле фатени од српските војници и по долго измачување биле заклани и фрлени во еден длабок вир во реката Вардар. Насилства од српските војници во тоа време се регистрирани и во селата: Богданци, Балинци, Фурка и во Собри. Прашањето околу поделбата на завладеаните територии од Турција, меѓу балканските сојузници уште повеќе се заострила по создавањето на Албанија. Создавањето на оваа нова држава на Балкавот ги погодило интересите на Србија и Грција, бидејки првата претендирала преку албанска територија да обезбеди излез на море, а втората намеравала да ги завладее териториите на јужна Албанија, под изговор дека Албанците немаат јазик, државна традиција и сл. Меѓу другото, од страна на Србија е поставено и прашањето за рамнотежа меѓу балканските држави.
Ваквите противречија и претензии меѓу довчерашните сојузници довеле до целосно запоставување на формулата за добивање на автономија на Македонија. Од сите делови на окупираните територии биле протерувани учителите, свештениците и припадниците на ВМОРО, четите, членовите на месните чети и др. За зачувување на Балканокиот сојуз се залагале: Англија, Франција и Русија. На 23.VI 1913 г., рускиот император испратил телеграма до цар Фердинанд и до крал Петар, со цел да ги вразуми и се залагал сојузниците да ги разрешат сите спорни прашања по мирен пат!
За цело време додека траеле овие меѓусебни договарања на балканските сојузници, теророт врз македонското население на окупираните територии продолжувал со несмалено темпо. А кога избувнала II балканска војна, паралелно со теророт, српските воени власти, војниците и најмногу четничките формации добиле одврзани раце и за спроведување на непречени грабежи на македонското население и за опожарување на населените места.
Извор: ВМРО
No comments:
Post a Comment