Вистините и контроверзиите за Венко Марковски (8)
Ако му посветеа поголемо внимание, немаше да замине.
Венко го запознав како средношколец, многу работи знаеше повеќе од сите нас што се дружевме со него, вели Киро Глигоров.
Виктор Цветаноски
„Од Венко Марковски сум помлад две години. Со него се запознав во скопската машка гимназија кога од Штип дојдов во Скопје да го продолжам школувањето. Не знам зошто, можеби поради добрите оценки, ме избраа за библиотекар во гимназијата. Се запознавме кога дојде да побара една книга. Ми предложи да ја користиме библиотеката за литературни средби. Уште тогаш пишуваше поезија на македонски јазик. Меѓутоа, не беа тоа само литературни читања, зборувавме и за политика, за тоа дека Србите сакаат да не' прават јужносрбијанци и за тоа како да се спротивставиме на нивната асимилаторска политика. Во расправите што ги водевме тој беше најзабележителната личност. Ни раскажуваше за некои настани од македонското минато, работи за кои дотогаш не знаевме. Беше начитан и многу работи знаеше повеќе од сите нас“. Ова се сеќавањата на поранешниот македонски претседател Киро Глигоров за средношколските денови што ги минувал со Венко Марковски.
Глигоров истакнува дека нивните читања во библиотеката не останале незабележани од тогашната власт. Кога дознала полицијата, уапсила неколкумина, а меѓу нив бил и Венко Марковски. „Мене не ме затворија, но ме прашуваа што дискутираме на средбите во библиотеката. Им кажав дека, освен литературни читања, нема ништо друго, иако тие средби се претвораа и во политички дебати. Средношколците ги задржаа во затвор неколку дена, сите ги пуштија, зашто немаа докази“, раскажува Глигоров.
Тој објаснува дека на тие литературни средби доаѓале и комунисти за да регрутираат идни скоевци. „Не' следеа што читаме, што зборуваме, какви идеи имаме. Не знам дали Венко тогаш стана член на партијата. Не верувам, зашто тој беше доста самостојна личност и тоа не им се допаѓаше на комунистите. Инаку, беше отворен човек, тоа што го мислеше, го кажуваше јавно“, се сеќава поранешниот македонски претседател на тие далечни години.
За да не им пречи на македонските комунистички раководители во Македонија, Глигоров го испратиле во Белград веднаш по ослободувањето на Скопје. А Венко, кога патувал за Белград, често навраќал кај него. „Ќе го поканев на кафе, ручек или вечера. Ми беше многу драго да разговарам со него. Имаше широки познавања, беше сестрана личност. Ми раскажуваше за се' што се случува во Македонија. Ако беше лут на нешто, се' најлошо говореше. Таков си беше тој, што на ум - тоа на друм. Но, никогаш не му забележував за тоа. Едноставно, тој си беше темпераментен, импулсивен човек. Имаше и големи политички амбиции и често ми велеше: ’Јас прв почнав да пишувам на македонски јазик, а не сум добил ништо од тоа‘“, раскажува Глигоров.
Првиот македонски претседател смета дека е добро тоа што претседателот на МАНУ, Георги Старделов, го иницирал прашањето околу Венко Марковски и дека треба да се каже дека тој бил основоположник на современата македонска литература. „Факт е дека тој бил родоначалник на македонската современа книжевност. Тоа е вистината. Не можеме ние да го избришеме Венко од нашата историја“, заклучува Глигоров.
Тој вели дека за време на ИБ не се гледал со Венко и за неговите маки од тој период не знае ништо. „Но, знам дека Крсте Црвенковски, кој тогаш беше втор човек по Лазар Колишевски, ми говореше дека Венко е чудесен човек и ми раскажуваше дека избегал во Бугарија, затоа што бил под големо влијание на сопругата Филимена. Тврдеше дека таа го подбуцнувала против тогашното македонско раководство и постојано му велела: ’Гледаш, сите оние што беа во партизани имаат вили на Водно, а ти не доби ништо, иако имаш многу поголеми заслуги од сите нив и прв почна да пишуваш на македонски јазик’. Дали е тоа така или не, не можам да кажам, зашто тоа се лични работи. Тоа беа зборови на Црвенковски, кој жалеше многу поради тоа што Венко си замина во Бугарија“, нагласува Глигоров.
Според него, Венко се чувствувал Македонец, без разлика на тоа што по 1966 година, кога си заминал во Софија, се прогласил за Бугарин. „Зошто го направи тоа, дали од гнев, дали од политички амбиции или поради нешто друго, не можам да кажам. И Крсте Црвенковски не можеше да ги одгатне вистинските причини за неговото заминување. Еднаш дури ми рече: ’Ако ми кажеше дека сака вила, ќе му дадевме’. Тој навистина му дал пасош да се лекува, но не му рекол да замине со него во Бугарија. Му верував на Црвенковски, зашто тој беше човек со широки погледи. Ако некој во тоа време носеше некаков свеж ветер во Македонија, тоа беше Крсте. Кај него првите години по војната навраќал и Венко и често разговарал со него на разни теми, подоцна откако беше елиминиран од политиката, престанал да оди“, раскажува првиот македонски претседател.
На прашањето како го оценува однесувањето на Венко Марковски по заминувањето во Софија, што мисли за неговото определување како Бугарин и за изјавите дека македонската нација и јазик не постојат, Глигоров вели дека за таквото однесување не може да се најде никакво оправдување. „Направи голема грешка, не може никој да му го прости антимакедонското однесување. Мислам дека го искористија Бугарите за антимакедонската пропаганда која тие години беше во полн ек. Неговото пристигнување таму беше добредојдено за нив, зашто тогаш односите меѓу Југославија и Бугарија беа многу лоши, а Венко се стави во нивна служба“, подвлекува Глигоров.
Документите што се објавуваат во последниве години покажуваат дека во 1946 година ОЗНА како непријатели на партијата издвоила група од десетина лица, од кои некои членови на Президиумот на АСНОМ, сите со факултети, освен Ченто. За нив расправал и Централниот комитет на КПМ. Меѓу нив се споменуваат и имињата на Киро Глигоров и на Венко Марковски. Глигоров бил посочен како човек близок на Венко и во една анонимна информација во врска со барањето на поетот да добие „Партизанска споменица 1941“. Глигоров вели дека во тоа време интелектуалците често зборувале за македонското прашање, но никој не бил против партијата. „Како млади луѓе сметавме дека таа не прави доволно за решавање на некои прашања од национален интерес на државата. Но, тоа како да не важеше за Лазар Колишевски. Нашите забелешки не ги прифаќаше. Тој гледаше што ќе речат од Белград. Затоа што ставав такви забелешки, мене прв ме испратија во Белград. Венко беше за обединета Македонија, како и сите ние. Баравме македонското прашање да се третира интегрално за сите три дела, а не само за Вардарскиот дел на Македонија“, објаснува Глигоров и додава дека за време на ИБ за малку не настрадал и тој. „За да ме шпионира во Белград, од Скопје специјално го испратија професорот Ванчо Бурзевски да види што мислам околу судирот Тито - Сталин. Навреме насетив каква му е целта. Ако се истрчав, тогаш сигурно ќе се најдев на Голи Оток“, вели Глигоров.
Тој објаснува дека дома чува неколку книги од Венко, дека ги има стихозбирките „Народни бигори“ и „Огинот“. „Го ценев како поет, а и тој сметаше дека сум разумен човек и затоа често доаѓаше кај мене на разговор. Расправавме за се'. Многу пати се жалеше за својата состојба. Често ми велеше: ’Од Бугарија дојдов и се борев за Македонија, а овде не добив ништо. Беше незадоволен од тоа како го третираат. И јавно го кажуваше тоа. Наместо да му кажат алал ти вера, го зборуваш она што го мислиш, тие го прогласија за непријател. Да му посветеа поголемо внимание, да не беа толку сурови спрема него, сигурно немаше да си замине. Мислам дека една од причините е тоа што тој не се согласуваше со Блаже Конески, бидејќи сметал оти тој настојувал да ја прифатиме азбуката на Вук Караџиќ.
Поранешниот македонски претседател објаснува дека пред да почине, често разговарал со академикот Ѓорѓи Шоптрајанов, кој му објаснувал зошто не сакал и натаму да учествува во комисиите за кодификација на македонскиот јазик и за азбуката откако не бил прифатен предлогот на првата комисија. „Професорот Шоптрајанов и Венко имале исто мислење за азбуката. Тој говореше многу поволни зборови за Венко“, вели Глигоров.
(Продолжува)
Ако му посветеа поголемо внимание, немаше да замине.
Венко го запознав како средношколец, многу работи знаеше повеќе од сите нас што се дружевме со него, вели Киро Глигоров.
Виктор Цветаноски
„Од Венко Марковски сум помлад две години. Со него се запознав во скопската машка гимназија кога од Штип дојдов во Скопје да го продолжам школувањето. Не знам зошто, можеби поради добрите оценки, ме избраа за библиотекар во гимназијата. Се запознавме кога дојде да побара една книга. Ми предложи да ја користиме библиотеката за литературни средби. Уште тогаш пишуваше поезија на македонски јазик. Меѓутоа, не беа тоа само литературни читања, зборувавме и за политика, за тоа дека Србите сакаат да не' прават јужносрбијанци и за тоа како да се спротивставиме на нивната асимилаторска политика. Во расправите што ги водевме тој беше најзабележителната личност. Ни раскажуваше за некои настани од македонското минато, работи за кои дотогаш не знаевме. Беше начитан и многу работи знаеше повеќе од сите нас“. Ова се сеќавањата на поранешниот македонски претседател Киро Глигоров за средношколските денови што ги минувал со Венко Марковски.
Глигоров истакнува дека нивните читања во библиотеката не останале незабележани од тогашната власт. Кога дознала полицијата, уапсила неколкумина, а меѓу нив бил и Венко Марковски. „Мене не ме затворија, но ме прашуваа што дискутираме на средбите во библиотеката. Им кажав дека, освен литературни читања, нема ништо друго, иако тие средби се претвораа и во политички дебати. Средношколците ги задржаа во затвор неколку дена, сите ги пуштија, зашто немаа докази“, раскажува Глигоров.
Тој објаснува дека на тие литературни средби доаѓале и комунисти за да регрутираат идни скоевци. „Не' следеа што читаме, што зборуваме, какви идеи имаме. Не знам дали Венко тогаш стана член на партијата. Не верувам, зашто тој беше доста самостојна личност и тоа не им се допаѓаше на комунистите. Инаку, беше отворен човек, тоа што го мислеше, го кажуваше јавно“, се сеќава поранешниот македонски претседател на тие далечни години.
За да не им пречи на македонските комунистички раководители во Македонија, Глигоров го испратиле во Белград веднаш по ослободувањето на Скопје. А Венко, кога патувал за Белград, често навраќал кај него. „Ќе го поканев на кафе, ручек или вечера. Ми беше многу драго да разговарам со него. Имаше широки познавања, беше сестрана личност. Ми раскажуваше за се' што се случува во Македонија. Ако беше лут на нешто, се' најлошо говореше. Таков си беше тој, што на ум - тоа на друм. Но, никогаш не му забележував за тоа. Едноставно, тој си беше темпераментен, импулсивен човек. Имаше и големи политички амбиции и често ми велеше: ’Јас прв почнав да пишувам на македонски јазик, а не сум добил ништо од тоа‘“, раскажува Глигоров.
Првиот македонски претседател смета дека е добро тоа што претседателот на МАНУ, Георги Старделов, го иницирал прашањето околу Венко Марковски и дека треба да се каже дека тој бил основоположник на современата македонска литература. „Факт е дека тој бил родоначалник на македонската современа книжевност. Тоа е вистината. Не можеме ние да го избришеме Венко од нашата историја“, заклучува Глигоров.
Тој вели дека за време на ИБ не се гледал со Венко и за неговите маки од тој период не знае ништо. „Но, знам дека Крсте Црвенковски, кој тогаш беше втор човек по Лазар Колишевски, ми говореше дека Венко е чудесен човек и ми раскажуваше дека избегал во Бугарија, затоа што бил под големо влијание на сопругата Филимена. Тврдеше дека таа го подбуцнувала против тогашното македонско раководство и постојано му велела: ’Гледаш, сите оние што беа во партизани имаат вили на Водно, а ти не доби ништо, иако имаш многу поголеми заслуги од сите нив и прв почна да пишуваш на македонски јазик’. Дали е тоа така или не, не можам да кажам, зашто тоа се лични работи. Тоа беа зборови на Црвенковски, кој жалеше многу поради тоа што Венко си замина во Бугарија“, нагласува Глигоров.
Според него, Венко се чувствувал Македонец, без разлика на тоа што по 1966 година, кога си заминал во Софија, се прогласил за Бугарин. „Зошто го направи тоа, дали од гнев, дали од политички амбиции или поради нешто друго, не можам да кажам. И Крсте Црвенковски не можеше да ги одгатне вистинските причини за неговото заминување. Еднаш дури ми рече: ’Ако ми кажеше дека сака вила, ќе му дадевме’. Тој навистина му дал пасош да се лекува, но не му рекол да замине со него во Бугарија. Му верував на Црвенковски, зашто тој беше човек со широки погледи. Ако некој во тоа време носеше некаков свеж ветер во Македонија, тоа беше Крсте. Кај него првите години по војната навраќал и Венко и често разговарал со него на разни теми, подоцна откако беше елиминиран од политиката, престанал да оди“, раскажува првиот македонски претседател.
На прашањето како го оценува однесувањето на Венко Марковски по заминувањето во Софија, што мисли за неговото определување како Бугарин и за изјавите дека македонската нација и јазик не постојат, Глигоров вели дека за таквото однесување не може да се најде никакво оправдување. „Направи голема грешка, не може никој да му го прости антимакедонското однесување. Мислам дека го искористија Бугарите за антимакедонската пропаганда која тие години беше во полн ек. Неговото пристигнување таму беше добредојдено за нив, зашто тогаш односите меѓу Југославија и Бугарија беа многу лоши, а Венко се стави во нивна служба“, подвлекува Глигоров.
Документите што се објавуваат во последниве години покажуваат дека во 1946 година ОЗНА како непријатели на партијата издвоила група од десетина лица, од кои некои членови на Президиумот на АСНОМ, сите со факултети, освен Ченто. За нив расправал и Централниот комитет на КПМ. Меѓу нив се споменуваат и имињата на Киро Глигоров и на Венко Марковски. Глигоров бил посочен како човек близок на Венко и во една анонимна информација во врска со барањето на поетот да добие „Партизанска споменица 1941“. Глигоров вели дека во тоа време интелектуалците често зборувале за македонското прашање, но никој не бил против партијата. „Како млади луѓе сметавме дека таа не прави доволно за решавање на некои прашања од национален интерес на државата. Но, тоа како да не важеше за Лазар Колишевски. Нашите забелешки не ги прифаќаше. Тој гледаше што ќе речат од Белград. Затоа што ставав такви забелешки, мене прв ме испратија во Белград. Венко беше за обединета Македонија, како и сите ние. Баравме македонското прашање да се третира интегрално за сите три дела, а не само за Вардарскиот дел на Македонија“, објаснува Глигоров и додава дека за време на ИБ за малку не настрадал и тој. „За да ме шпионира во Белград, од Скопје специјално го испратија професорот Ванчо Бурзевски да види што мислам околу судирот Тито - Сталин. Навреме насетив каква му е целта. Ако се истрчав, тогаш сигурно ќе се најдев на Голи Оток“, вели Глигоров.
Тој објаснува дека дома чува неколку книги од Венко, дека ги има стихозбирките „Народни бигори“ и „Огинот“. „Го ценев како поет, а и тој сметаше дека сум разумен човек и затоа често доаѓаше кај мене на разговор. Расправавме за се'. Многу пати се жалеше за својата состојба. Често ми велеше: ’Од Бугарија дојдов и се борев за Македонија, а овде не добив ништо. Беше незадоволен од тоа како го третираат. И јавно го кажуваше тоа. Наместо да му кажат алал ти вера, го зборуваш она што го мислиш, тие го прогласија за непријател. Да му посветеа поголемо внимание, да не беа толку сурови спрема него, сигурно немаше да си замине. Мислам дека една од причините е тоа што тој не се согласуваше со Блаже Конески, бидејќи сметал оти тој настојувал да ја прифатиме азбуката на Вук Караџиќ.
Поранешниот македонски претседател објаснува дека пред да почине, често разговарал со академикот Ѓорѓи Шоптрајанов, кој му објаснувал зошто не сакал и натаму да учествува во комисиите за кодификација на македонскиот јазик и за азбуката откако не бил прифатен предлогот на првата комисија. „Професорот Шоптрајанов и Венко имале исто мислење за азбуката. Тој говореше многу поволни зборови за Венко“, вели Глигоров.
(Продолжува)
No comments:
Post a Comment