МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
Руска кнегиња земена од Самуиловиот царски двор
Не е безначајно учеството на Самуиловиот Охрид во процесот на покрстувањето на Киевска Русија и улогата на Охридската архиепископија во ширењето на словенската писменост и христијанска култура - се до 1037 година кога руските епархии беа исклучени од Македонската и приклучени под јуриздикција на Цариградската црква.
Впрочем, за тие врски и односи сведочи и четвртата сопруга на кнезот Владимир земена од Самуиловиот царски двор, чии два сина Борис и Глеб станаа првите национални светци во Руската православна црква, а десната апсида со 25 "македонски светители" во Кириловската црква во Киев и денеска се вика "Македонскии зал". Сето тоа покажува дека старомакедонската словенска писменост и култура имала историски импулс за писменоста, литературата и христијанската култура на источните Словени што континуирано се рефлектира се до XII век, при што посебно место и улога имаат атонските манастири, додека веќе од XIII век имено од Исток се враќа процесот на словенскиот Југ, кога започнува и источнословенското подолготрајно и повеќестрано културно влијание и на македонските простори.
НАРОДНИОТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Иако старомакедонскиот црковнословенизиран литературен јазик (главно со рускословенската азбука) ја зачувува својата функција во писменоста (особено по црквите и манастирите) во Македонија се до XIX век, паралелно (уште по појавата на македонската рецензија) се развива усната литературна продукција, па и писмената традиција на народниот јазик. Тоа беше еден византиско-словенски литературно-естетски комплексен систем што во знатна мера се разликуваше од западнословенскиот и западноевропскиот римокатолички литературно-естетски систем. Народниот македонски јазик одново влегува во пишаната литературна реч главно од XVI век, по преводот од грчки на зборникот "Сокровиште" од Дамаскин Студит, по што и целата богата литературна продукција на јазик близок до народскиот беше наречена дамаскинарска литература. Беа создадени и книжевно-препишувачки центри и "школи" (Лесновската, Слепченската и др.) што ја култивираа црковно-словенската писменост. Цели осум века, се до 1767 година, токму автокефалната Охридска архиеископија (иако често со архиепископи етнички Грци) го зачува народното единство и континуитетот на словенската писменост и култура. И во целиот тој период македонската литература претставуваше интегрален дел и на словенско-православната култура, заедно со бугарската, српската, црногорската, руската, украинската и белоруската.
Но историските околности во Македонија, со петвековното шеријатско турско владеење и задоцнетото национално будење и именско маркирање, создадоа специфичен развиток и на борбата за афирмација на македонскиот јазик и македонската литература. Додека Србија и Грција со посредство на востанијата и странската помош си извојуваа автономија или самостојност, а Албанија преку исламизацијата главно го следеше султановиот напор за задржување на Европска Турција, Македонија остана единствената словенска православна земја да ја води ослободителната борба заедно со Бугарија. А бидејќи Бугарија беше периферна земја во Турската империја и не еднаш беше завојувана од руските армии во XVIII и XIX век, имаше можности поскоро да го започне преродбенскиот процес и со тоа во голема мера да ја субординира сопатничката Македонија.
Така, по половината на XIX век, покрај грчката и одвај разбудената српска национална пропаганда, во Македонија се појави и бугарската. Особено по создавањето на Бугарската егзархија, бугарската пропаганда ги легализира своите дејности преку егзархиските цркви и училишта, па преку образовно-воспитниот процес, црковната хиерархија и општинската управа се етаблира најсилната туѓа национална пропаганда во овој дел на турскиот Балкан. Таа дејствуваше во самата султанова држава и како православна и словенска беше поприфатлива од грчката, а српската, како надворешна, не можеше да и конкурира. Така, покрај присуството на католичката (главно унијатска) и протестантската мисија во Македонија, македонскиот народ конфесионално беше поделен на три главни различни и меѓусебно спротиставени православни цркви, со три образовни системи и цели и се изведуваше на три различни литературни јазици и писма.
По Руско-турската војна (1877-1878) и по Берлинскиот договор, Македонија остана сама и последна како целина словенска православна земја во границите на Турција, врз која со уште поголем интензитет натежнаа државно организираните и добро плаќани национални пропаганди на соседите. Сите тие, заедно со уфрлената (главно меѓу влашкиот етнички елемент) романска пропаганда, во голема мера го разбија единственото тело на овој народ и го успорија процесот на националната интеграција и афирмација, па македонскиот јазик (што во првата половина на XIX век и можеше слободно да се употребува во ретките словенски училишта) беше исклучен не само од образовниот процес, туку и од јавната употреба воопшто. Затоа, македонската интелигенција, школувана во пропагандните училишта и во соседните држави, не само што стануваше носител на туѓите национални аспирации, туку и ги користеше туѓите јазици и писма. Најголем дел и од литературните дејци од Македонија прифатија да пишуваат на тие јазици и да печатат во публикациите на соседните држави. Така се создаде и една прилично богата литература од Македонците и за животот на Македонците, но на јазиците што беа официјално воведени како литературни, а по 1913 година и законски наложени во деловите на веќе поделена Македонија.
САМОВИЛА МАКЕДОНСКА
Сепак, во XIX и во првата половина на ХХ век беше создаден пристоен фонд македонска пишана литература на мајчиниот јазик (К. Миладинов, К. Петкович, Р. Жинзифов, Г. Прличев, Ѓ. Пулевски), беа објавени поголем број учебници за училиштата (А. Зографски, П. Зографски, Д. Македонски, К. Шапкарев, В. Мачуковски, Ѓ. Пулевски и др., а под форма на народни песни беа објавувани авторски стихови (Т. Китанчев, Е. Спространов, М. Цепенков), додека под форма на литература на дијалект беа напишани и изведувани драмски текстови на сцената (Ј. Хаџиконстантинов-Џинот, В. Чернодрински, М. Цепенков, Д. Хаџидинев).
Кон крајот на минатиот век почна и организираниот литературен живот, па по задушувањето на Словеномакедонската книжевна дружина на Ѓорѓија Пулевски во Софија (1888), беше формирана Младата македонска книжовна дружина (1891-1892)218, а по нејзината забрана никна Ученичкото друштво "Вардар" во Белград, додека во Атина, а потоа во Букурешт, Париз и Лондон дејствуваше Националниот комитет за автономија на Македонија и Албанија. Тоа е времето кога во Солун беше формирана Македонската револуционерна организација, а во Софија Македонската социјалистичка група. По Разловечкото (1876) и Кресненското македонско востание (1878-1879) беше основана Македонската лига и изработен нејзиниот Устав за државното уредување на Македонија (1880), додека истовремено беше формирано и Македонското народно собрание и Привремената влада на Македонија (1880-1881) што сето заедно ја подигна македонската националноослободителна свест и се почувствува и потребата за македонска литература и историска мисла. Тогаш беше објавена првата револуционерна поема со таков дух "Самовила Македонска" (1878), и првите одделни стихозбирки со национално маркирање "Македонска песнарка" (1879) од Ѓ. Пулевски, кој ја напиша и првата историја на родниот јазик "Славјанскомаќедонска општа историја" (1892).
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: И за Русите и за Американците, Македонија не била бугарска
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
Руска кнегиња земена од Самуиловиот царски двор
Не е безначајно учеството на Самуиловиот Охрид во процесот на покрстувањето на Киевска Русија и улогата на Охридската архиепископија во ширењето на словенската писменост и христијанска култура - се до 1037 година кога руските епархии беа исклучени од Македонската и приклучени под јуриздикција на Цариградската црква.
Впрочем, за тие врски и односи сведочи и четвртата сопруга на кнезот Владимир земена од Самуиловиот царски двор, чии два сина Борис и Глеб станаа првите национални светци во Руската православна црква, а десната апсида со 25 "македонски светители" во Кириловската црква во Киев и денеска се вика "Македонскии зал". Сето тоа покажува дека старомакедонската словенска писменост и култура имала историски импулс за писменоста, литературата и христијанската култура на источните Словени што континуирано се рефлектира се до XII век, при што посебно место и улога имаат атонските манастири, додека веќе од XIII век имено од Исток се враќа процесот на словенскиот Југ, кога започнува и источнословенското подолготрајно и повеќестрано културно влијание и на македонските простори.
НАРОДНИОТ МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
Иако старомакедонскиот црковнословенизиран литературен јазик (главно со рускословенската азбука) ја зачувува својата функција во писменоста (особено по црквите и манастирите) во Македонија се до XIX век, паралелно (уште по појавата на македонската рецензија) се развива усната литературна продукција, па и писмената традиција на народниот јазик. Тоа беше еден византиско-словенски литературно-естетски комплексен систем што во знатна мера се разликуваше од западнословенскиот и западноевропскиот римокатолички литературно-естетски систем. Народниот македонски јазик одново влегува во пишаната литературна реч главно од XVI век, по преводот од грчки на зборникот "Сокровиште" од Дамаскин Студит, по што и целата богата литературна продукција на јазик близок до народскиот беше наречена дамаскинарска литература. Беа создадени и книжевно-препишувачки центри и "школи" (Лесновската, Слепченската и др.) што ја култивираа црковно-словенската писменост. Цели осум века, се до 1767 година, токму автокефалната Охридска архиеископија (иако често со архиепископи етнички Грци) го зачува народното единство и континуитетот на словенската писменост и култура. И во целиот тој период македонската литература претставуваше интегрален дел и на словенско-православната култура, заедно со бугарската, српската, црногорската, руската, украинската и белоруската.
Но историските околности во Македонија, со петвековното шеријатско турско владеење и задоцнетото национално будење и именско маркирање, создадоа специфичен развиток и на борбата за афирмација на македонскиот јазик и македонската литература. Додека Србија и Грција со посредство на востанијата и странската помош си извојуваа автономија или самостојност, а Албанија преку исламизацијата главно го следеше султановиот напор за задржување на Европска Турција, Македонија остана единствената словенска православна земја да ја води ослободителната борба заедно со Бугарија. А бидејќи Бугарија беше периферна земја во Турската империја и не еднаш беше завојувана од руските армии во XVIII и XIX век, имаше можности поскоро да го започне преродбенскиот процес и со тоа во голема мера да ја субординира сопатничката Македонија.
Така, по половината на XIX век, покрај грчката и одвај разбудената српска национална пропаганда, во Македонија се појави и бугарската. Особено по создавањето на Бугарската егзархија, бугарската пропаганда ги легализира своите дејности преку егзархиските цркви и училишта, па преку образовно-воспитниот процес, црковната хиерархија и општинската управа се етаблира најсилната туѓа национална пропаганда во овој дел на турскиот Балкан. Таа дејствуваше во самата султанова држава и како православна и словенска беше поприфатлива од грчката, а српската, како надворешна, не можеше да и конкурира. Така, покрај присуството на католичката (главно унијатска) и протестантската мисија во Македонија, македонскиот народ конфесионално беше поделен на три главни различни и меѓусебно спротиставени православни цркви, со три образовни системи и цели и се изведуваше на три различни литературни јазици и писма.
По Руско-турската војна (1877-1878) и по Берлинскиот договор, Македонија остана сама и последна како целина словенска православна земја во границите на Турција, врз која со уште поголем интензитет натежнаа државно организираните и добро плаќани национални пропаганди на соседите. Сите тие, заедно со уфрлената (главно меѓу влашкиот етнички елемент) романска пропаганда, во голема мера го разбија единственото тело на овој народ и го успорија процесот на националната интеграција и афирмација, па македонскиот јазик (што во првата половина на XIX век и можеше слободно да се употребува во ретките словенски училишта) беше исклучен не само од образовниот процес, туку и од јавната употреба воопшто. Затоа, македонската интелигенција, школувана во пропагандните училишта и во соседните држави, не само што стануваше носител на туѓите национални аспирации, туку и ги користеше туѓите јазици и писма. Најголем дел и од литературните дејци од Македонија прифатија да пишуваат на тие јазици и да печатат во публикациите на соседните држави. Така се создаде и една прилично богата литература од Македонците и за животот на Македонците, но на јазиците што беа официјално воведени како литературни, а по 1913 година и законски наложени во деловите на веќе поделена Македонија.
САМОВИЛА МАКЕДОНСКА
Сепак, во XIX и во првата половина на ХХ век беше создаден пристоен фонд македонска пишана литература на мајчиниот јазик (К. Миладинов, К. Петкович, Р. Жинзифов, Г. Прличев, Ѓ. Пулевски), беа објавени поголем број учебници за училиштата (А. Зографски, П. Зографски, Д. Македонски, К. Шапкарев, В. Мачуковски, Ѓ. Пулевски и др., а под форма на народни песни беа објавувани авторски стихови (Т. Китанчев, Е. Спространов, М. Цепенков), додека под форма на литература на дијалект беа напишани и изведувани драмски текстови на сцената (Ј. Хаџиконстантинов-Џинот, В. Чернодрински, М. Цепенков, Д. Хаџидинев).
Кон крајот на минатиот век почна и организираниот литературен живот, па по задушувањето на Словеномакедонската книжевна дружина на Ѓорѓија Пулевски во Софија (1888), беше формирана Младата македонска книжовна дружина (1891-1892)218, а по нејзината забрана никна Ученичкото друштво "Вардар" во Белград, додека во Атина, а потоа во Букурешт, Париз и Лондон дејствуваше Националниот комитет за автономија на Македонија и Албанија. Тоа е времето кога во Солун беше формирана Македонската револуционерна организација, а во Софија Македонската социјалистичка група. По Разловечкото (1876) и Кресненското македонско востание (1878-1879) беше основана Македонската лига и изработен нејзиниот Устав за државното уредување на Македонија (1880), додека истовремено беше формирано и Македонското народно собрание и Привремената влада на Македонија (1880-1881) што сето заедно ја подигна македонската националноослободителна свест и се почувствува и потребата за македонска литература и историска мисла. Тогаш беше објавена првата револуционерна поема со таков дух "Самовила Македонска" (1878), и првите одделни стихозбирки со национално маркирање "Македонска песнарка" (1879) од Ѓ. Пулевски, кој ја напиша и првата историја на родниот јазик "Славјанскомаќедонска општа историја" (1892).
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: И за Русите и за Американците, Македонија не била бугарска
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment