Влоѓимјеж ПЈАНКА (Виена)
Заедно со определувањето на дијалектната база се појавуваат повеќе обиди за најадекватниот начин на обележувањето на македонските гласови, почнувајќи од Партенија Зографски, Темко Попов и Горѓи Пулевски, преку Мисирковиот предлог за азбуката и правописот, па сè до обидите во таа насока на К. Рацин (2) , па до конечната кодификација на македонската азбука и на правописот во 1945 година. Тоа е природен пат кај сите словенски народи, со исклучок на добро подготвените реформи, како онаа на Вук С. Караџиќ. Кај Чесите и Полјаците, кои ја примија латиницата, постепено прилагодувајќи ја на различен начин во повеќе скриптории кон гласовните системи на тие јазици, се јавија повеќе обиди за создавање на правописот (во Полска од 1440 г. до крајот на XVI в. кај шестмина автори) пред неговата унификација извршена од страна на поединец-реформатор (во Чехија Јан Хус во почетокот на XV в.) или повеќе луѓе, натерани на тоа од практични причини (печатарите во Полска во XVI век). Но во овие земји, каде наддијалектниот јазик се развивал постепено додека не го постигнал нивото на литературен јазик, реформата на јазикот се сведува на правописна кодификација. Подруга беше состојбата на писмениот јазик кај Србите и Хрватите во XIX в., каде кодификацијата на азбуката/абецедата и правописот е само дел на сестраната реформа на јазикот, кој не можел да ги врши сите функции на еден модерен литературен јазик, бидејќи беше оддалечен од живиот говорен јазик на поголемиот дел од населението. Кај Србите тој, како смес на архаични и туѓи елементи (црковнословенски, руски) и сопствени српски, немаше воопшто дијалектна база, а кај Хрватите - иако израснат на народна почва (кајкавска), сепак исто така полн со архаични и туѓи (германски) елементи, не ги опфаќаше особеностите на поголемиот дел на дијалектното (штокавско) подрачје. Изборот на штокавското наречје како основа за заедничкиот српско-хрватски јазик беше во половината на XIX век единствено можно и целисходно решение. И покрај тоа што современите литературни јазици на Србите и Хрватите меѓусебно се оддалечуваат, новоштокавската дијалектна база по сè изгледа се покажа трајна основа како за српекиот така и за хрватскиот литературен јазик.
Премногу тесно или периферно дијалектно подрачје го доведува обично процесот на создавањето на литературниот јазик до неуспех. Ова го потврдува обидот на А. Бернолак да го базира словачкиот литературен јазик врз западнословачкото наречје (премногу блиско до чешкиот јазик), отфрлен подоцна во 40-те години на XIX в. со реформата на Љ. Штур, кој се опре на ценгралнословачкото наречје, порепрезентативно за целото јазично подрачје. Слична судбина доживеа западната (галициска) варијанта на украинскиот литературен јазик, конечно отфрлена по соединувањето на украинските земји во СССР по II светска војна, и покрај тоа што некои регионални западноукраински елементи доживуваат ренесанса во најновиот развој на тој јазик.
Заедно со определувањето на дијалектната база се појавуваат повеќе обиди за најадекватниот начин на обележувањето на македонските гласови, почнувајќи од Партенија Зографски, Темко Попов и Горѓи Пулевски, преку Мисирковиот предлог за азбуката и правописот, па сè до обидите во таа насока на К. Рацин (2) , па до конечната кодификација на македонската азбука и на правописот во 1945 година. Тоа е природен пат кај сите словенски народи, со исклучок на добро подготвените реформи, како онаа на Вук С. Караџиќ. Кај Чесите и Полјаците, кои ја примија латиницата, постепено прилагодувајќи ја на различен начин во повеќе скриптории кон гласовните системи на тие јазици, се јавија повеќе обиди за создавање на правописот (во Полска од 1440 г. до крајот на XVI в. кај шестмина автори) пред неговата унификација извршена од страна на поединец-реформатор (во Чехија Јан Хус во почетокот на XV в.) или повеќе луѓе, натерани на тоа од практични причини (печатарите во Полска во XVI век). Но во овие земји, каде наддијалектниот јазик се развивал постепено додека не го постигнал нивото на литературен јазик, реформата на јазикот се сведува на правописна кодификација. Подруга беше состојбата на писмениот јазик кај Србите и Хрватите во XIX в., каде кодификацијата на азбуката/абецедата и правописот е само дел на сестраната реформа на јазикот, кој не можел да ги врши сите функции на еден модерен литературен јазик, бидејќи беше оддалечен од живиот говорен јазик на поголемиот дел од населението. Кај Србите тој, како смес на архаични и туѓи елементи (црковнословенски, руски) и сопствени српски, немаше воопшто дијалектна база, а кај Хрватите - иако израснат на народна почва (кајкавска), сепак исто така полн со архаични и туѓи (германски) елементи, не ги опфаќаше особеностите на поголемиот дел на дијалектното (штокавско) подрачје. Изборот на штокавското наречје како основа за заедничкиот српско-хрватски јазик беше во половината на XIX век единствено можно и целисходно решение. И покрај тоа што современите литературни јазици на Србите и Хрватите меѓусебно се оддалечуваат, новоштокавската дијалектна база по сè изгледа се покажа трајна основа како за српекиот така и за хрватскиот литературен јазик.
Премногу тесно или периферно дијалектно подрачје го доведува обично процесот на создавањето на литературниот јазик до неуспех. Ова го потврдува обидот на А. Бернолак да го базира словачкиот литературен јазик врз западнословачкото наречје (премногу блиско до чешкиот јазик), отфрлен подоцна во 40-те години на XIX в. со реформата на Љ. Штур, кој се опре на ценгралнословачкото наречје, порепрезентативно за целото јазично подрачје. Слична судбина доживеа западната (галициска) варијанта на украинскиот литературен јазик, конечно отфрлена по соединувањето на украинските земји во СССР по II светска војна, и покрај тоа што некои регионални западноукраински елементи доживуваат ренесанса во најновиот развој на тој јазик.
Продолжува
2. Во творештвото на К. Рацин има опширни фрагменти текст кои во поглед на јазикот и правописот не се разликуваат од современитс македонски литературни текстови, спор. на пр. К. Рацин. Бели мугри. Песни, Загреб 1939. Јубилејно фототипско издание [...]. Скопје 1963.
No comments:
Post a Comment