February 1, 2013

Драмата на Егејците 4

Драмата на Егејците (4)

Петре Наковски вели дека Македонците од Егејскиот дел на Македонија, обесправени во сопствената татковина, во Полска добиле наполна почит со сите атрибути на човековото постоење, а Полјаците упорно го бранеле македонското име

Стравот од авионите ги следеше и во новите татковини

Виктор Цветаноски (Утрински Весник)

„Граѓанската војна остави свои траги врз групата на нашите воспитаници. Кога се слушаше брмчење на авион, реакцијата на децата беше стереотипна. Ги собираа своите бовчи и, плачејќи, пискајќи и лелекајќи, се криеја под креветите. Кога забележуваа трактор, најпрвин беа вчудовидени, а потоа бегаа плачејќи. Ноќе, додека спиеја, децата беа прогонувани од халуцинации. Содржината на тие халуцинации беа фашистите со автомати и со ножеви в заби, кои се качуваат по скали и низ прозорците влегуваат во нивните спални, ги газат нивните бовчи и нив самите. По цели групи деца бегаа од спалните, ноќе ги напуштаа своите кревети, се подготвуваа за бегање и чекаа наредба - кога да заминат“.

Овие зборови ќе ги забележи директорот на Државниот воспитен центар во Лондек – Здруј магистер Вацлав Копчињски за драмата на децата-бегалци во првите месеци по пристигнувањето во Полска. Извештајот што ќе го подготви тој е објавен деновиве на македонски и на полски јазик заедно со другите документи за бегалците во оваа држава. Документите заеднички ги објавија Државниот архив на Македонија и Дирекцијата на државните архиви - Полска. Нив ги подготви д-р Петре Наковски, кој вели дека Македонците од Егејскиот дел на Македонија, обесправени во сопствената татковина, во Полска добиле наполна почит со сите атрибути на човековото постоење.

Копчињски вели дека децата биле во постојана психичка вкочанетост, од која ги оттргнувала само бучавата на трактор, брмчењето на авион или некоја друга појава. „Тоа беше група што личеше на затвореници испратени на заточение. Се добиваше впечаток дека децата биле специјално така подготвени. Затворени во себе и во своите бовчи. Размислуваа слично и имаа нервозни, некоординирани реакции, беа слични на автомати“, го слика заедничкиот портрет на малите дечиња оттргнати од своите родители и однесени во друга земја.

Полскиот педагог подвлекува дека целата група воспитаници, заедно со постариот македонски персонал, психички била оштетена и во почетокот непријателски расположена. „Фобиите, колективните халуцинации, општата недоверба, сомневањата и сличните реакции ни зборуваа дека таа група многу претрпела, била откината од рацете на смртта, била спасена, но се плаши од новото, не е сигурна за утрешниот ден, страшното минато ја наведува на уште помрачна иднина“, заклучува Копчињски, кој заедно со својот персонал ќе вложува огромни напори да ја нормализира психичката состојба на децата.

Фобиите и колективните халуцинации ни зборуваа дека децата многу претрпеле, биле откинати од рацете на смртта, биле спасени, пишува полскиот педагог Вацлав Копчињски

Во новата средина најпрво се приспособила грчко-македонската управа, заедно со учителките, и го променила својот однос спрема нив. Тоа се случило одеднаш, еден месец по прифаќањето на децата. „Од недоверба и сомневање, Румељотис со Олга Поповска и учителките преминаа на отворена искреност, на искажување задоволство и благодарност. Лушпата на повоените остатоци кај децата од училишна возраст постепено почна да пука. Се отворија нивните срца“, ќе подвлече полскиот педагог очигледно решен да им ги намали траумите од војната на 3.590 деца.

Според него, доследниот, одлучен, но благ и толерантен однос на воспитувачите, токму со помошта на грчко-македонската управа, ги отстранила остатоците од сомневањето и недовербата. Заедно со управата психички оздравеле и децата. „И понатаму остануваше да се совлада групата од постари Македонки (таканаречени мајки). Какви што биле, такви останаа. Во Центарот сеат песимизам. Небаре работат, но нивните мисли скитаат по планините на Македонија. Тие ги парализираат нашите воспитни напори“, ќе се пожали Вацлав Копчињски. Тој вели дека доколку групата „мајки“ стојат понастрана од воспитаниците, децата побрзо ќе се приспособат на новата средина. „Желни за учење, сакаат да работат, сакаат меѓу себе да се натпреваруваат, сакаат да му помогнат на полското население, сакаат да бидат нормални и здрави луѓе... Нашите воспитаници, во основа, не се разликуваат од полските деца од селско потекло. Тоа се бистри деца, смели, умеат да ги образложат своите барања и да ги бранат своите права“, ќе констатира полскиот педагог.

Д-р Петре Наковски, кој повеќе години трагаше по документите за бегалците во Полска, вели дека секое новодојдено време носи нови сознанија, нови ставови и оцени, но трајно останува она што е запишано. „Запишано е, а ние само го повторуваме, и тоа само затоа за подобро да се запамети дека во тоа време, додека едни настојуваа да ги бришат македонските имиња и презимиња, да ги бришат поимите Македонец, македонски и се' што беше поврзано со Македонија, други - Полјаците, во услови на тоталитарен систем, не само што настојуваа туку и упорно ги бранеа македонското име, македонското презиме, македонскиот јазик, македонското слово, писмо, песна, оро, обичај“, подвлекува Наковски.

Д-р Наковски, кој инаку е дете-бегалец во Полска, нагласува дека заедно со поразените единици на ДАГ, во Албанија се повлекло неколкуилјадно цивилно население. „Егзодусот имаше карактер на масовно, временски одлично организирано и осмислено преселување, планиран распоред на испраќање, прифаќање, згрижување и сместување во држави, градови и села, во согласност со договорот на двете заинтересирани страни - Комунистичката партија на Грција и Привремената влада и владите на земјите на приемот“, вели тој.

Според убедувањата на раководството на Грчката комунистичка партија, престојот во странство требало да биде од привремен карактер и постојано на бегалците им влевале надеж дека наскоро ќе бидат создадени услови за нивно масовно враќање во Грција. Меѓутоа, тоа никогаш не се случило, зашто таа желба била голема илузија. „Поразот и егзодусот најтрагично и најскапо го платија и се' уште го плаќаат Македонците со изгубените мажи, синови и ќерки на боиштата во македонските планини, со уништените домови и изгубените имоти, со распаѓањето на семејството и неможноста да се вратат на родните места“, подвлекува Наковски и додава дека бегалците просторно растурени и политички разбиени, напуштањето на родните места го доживеале под околности на загрозување на нивниот живот и биолошкиот опстанок, неизвесност за сопствената судбина и за судбината на најблиските. Тоа била принудна туѓина, која со себе влечела психички состојби поврзани со негативните доживувања од неодамнешното минато, чии трауми и бариери морале да ги преодолеат во тотално променети услови на живеење.

„Македонците не се вратија во родните места. Во колективната меморија на сите Македонци поразот на Граѓанската војна ќе остане како единствен белег на речиси трајно искоренување... Грчката држава со редица закони и подзаконски акти ги лиши Македонците од грчкото државјанство и им ги конфискува имотите. Во почетокот на осумдесеттите години го донесе и понижувачкиот закон, според кој во Грција може да се вратат само под услов ако потпишат изјава дека се „Грци по род“, а Комунистичката партија на Грција, која ги повлече во братоубиствената војна и ги одвеа во светот, наместо да застане во нивна одбрана, се откажа од нивното постоење како национално малцинство“, истакнува Наковски. Притоа, тој нагласува дека во редица објавени публикации од грчки автори посветени на одведените деца и на грчката емиграција во Полска и во другите земји, никаде не се спомнувале Македонците и биле избришани дури и од документите што се содржани во зборникот за бегалците во Полска.

„За егзодусот на Македонците колку што се виновни десните, исто толку се виновни и левите сили на Грција“, нагласува Наковски и советува, и покрај се' што случило и се случува, треба да се прават напори за зближување со нашиот јужен сосед. „Јас не сакам мојата болка и моите трауми како дете-бегалец да ги оставам на моето поколение. Нашите деца и внуци треба да ги учиме да не мразат никого и да размислуваат европски“,заклучува д-р Петре Наковски.

(Продолжува)

No comments: