September 14, 2012

Македонски Препород - 18

МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК

Руската императорка Екатерина во XVIII век формира македонски полк

Како и денеска, во прашање беше елементарната претпоставка - името. Во Турција никој никого никогаш не прашуваше за етничкото потекло. Со векови беше важна верата и социјално-економскиот статус, всушност правоверниот и "безверниот", т.е. муслиманот и ѓаурот и господарот и рајата. Македонците знаеја дека се христијани и тоа православни и дека притоа се каурска раја. Подоцна во милетскиот систем се побара нуфусот. Бидејќи беше укината осумвековната Охридска архиепископија, во црквите служеа главно патријаршиски попови - на грчки јазик и нејзините припадници станаа рум-милет. Само во некои од манастирските цркви живуркаше црковнословенскиот јазик, иако народот целото време го култивираше сопствениот говор и ги создаваше и во секојдневјето ги доживуваше своите умотворби, ја градеше и ја развиваше својата материјална и духовна култура. Така цели пет века македонскиот народ остануваше во срцето, а речиси наполно покрај Европа. По земјата, луѓето знаеја дека се од Македонија и самите надвор се викаа Македонци. Впрочем, така стоеше и во Библијата. А тоа им го сугерираше и живата традиција со митот за Филип и Александар.

Речиси никој во Европа не беше заинтересиран да се запраша што и каков точно милет живее во централниот дел на Европска Турција. За Европејците, меѓутоа, особено по XVI век, станаа битни печатените географски и други карти, а во нив на истакнато место овој простор беше претставен според античката традиција како Македонија. Тоа им го сугерираше и "илирската" хералдика што се разви токму во истото време. И тука на почесно место стоеше македонскиот земски грб, паралелно, на пр., со српскиот и бугарскиот. Затоа и бегалците по Карпошовото востание (XVII век) во Австрија се декларираа и беа прифаќани како Македонци, а така им се обраќаше и австрискиот император Леополд.


НЕ ПОСТОИ ГРЧКИ НАРОД
Кога тие преминаа во Русија (во денешна Украина) администрацијата на императорката Екатерина II во половината на XVIII век ги регистрира дека се "од македонската нација" и им формира посебен "македонски хусарски полк", третирајќи ги како различни од другите балкански христијани - Србите, Бугарите, Грците и Власите.

Но тоа беа признанија во услови надвор од Турција. А кога на Виенскиот конгрес во 1814 год. угледните кнезови Грци на руска служба, грофот Јоан Каподистрија и Александар Ипсиланти, претставиле молба за ослободување на грчкиот народ од турското владение, претседавачот Клеменс Метерних јасно и реско им отсекол дека "не постои грчки народ" и дека "во турската држава не се признаваат други народности освен турската".

Затоа и во август 1829 год., непосредно пред потпишувањето на Одринскиот мир во Руско-турската војна, филипополскиот Македонец Трифон Неделјович Давидски до Командата на настапувачката руска армија испраќа три значајни документи: акростихувана порака на македонско-руски јазик "Песна македонска"; прокламација до македонскиот народ за оружено востание како ефективна помош на руските војски под наслов "За верата Христова и за верноста на нашата татковина", и посебен апел од името на македонскиот народ, формулиран како "Молба и желба", упатен до Главниот командант на ИИ руска армија. Во сите три документа се бара руските војски да поминат и низ Македонија, а не само низ Бугарија (меѓу Дунав и Стара Планина) за да се вклучат и подготвените веќе Македонци во ослободителната воена акција.
Се во тоа исто време (1829) во Москва беше објавен првиот том од обемното дело на украинскиот Русин Јуриј Венелин "Древние и нанишние болгаре в политическом, народописном, историческом и религиозном их отношении к Россинам" што имаше значајна улога во претставувањето на Бугарија и Бугарите пред светот, иако авторот никогаш немаше отидено во Бугарија, освен што со руските војски замина само по брегот од Варна до Силистра. А во 1837 год. медицинарот Венелин објави и книшка "О зародаши ново-болгарско - литература", во која зборува за три бугарски области и за ваква распространетост на бугарското население: во Бугарија - 750.000 Бугари, во Тракија - 600.000, во други краишта уште 195.000, а во Македонија декларира цел еден милион Бугари, иако за него и градовите Карловци, Призрен, Копривштица или Калофер се во границите на таа негова замислена Македонија! Притоа тој тврди и дека словенската писменост не ја создале Кирил и Методија, туку готскиот епископ Вулфила, зашто сметаше дека и Готите биле Словени. За тогашниот крајно неинформиран свет сето тоа минуваше како научна вистина...

ПОТЕКЛОТО НА КИРИЛО-МЕТОДИЕВСКИОТ ЈАЗИК
Европската славистика се уште беше во самиот зародиш. Затоа Вук Караџиќ уште во 1815 година, објавувајќи македонска народна песна во својата српска песнарка, ја обележа како бугарска, а со знаење и менторство на словенечкиот учен во Австрија Јернеј Копитар, во 1822 год. во познатиот "Додатак" напиша филолошки трактат за "бугарскиот" јазик и објави "бугарски" народни песни, а многу подоцна се констатира дека истражуваниот материјал и информаторите биле всушност од Македонија. И полскиот поет и париски професор Адам Мицкјевич дури и во 1841 год. им тврдеше на студентите дека Кирил и Методија не биле испратени во Моравија од Цариград, туку од римскиот папа и дека нивните гробови се во Рим. А видниот славист Павел Јозеф Шафарик во својата "Geschichte der slavischen Sprache und Literatur nach allen Mundarten" во 1926 год. дознал дека Бугари има само 60.000 и дека тие живеат на просторот меѓу Дунав и планината Балкан. Но така мислеле не само Давидски и Шафарик, туку и американскиот протестантски мисионер во Смирна Елиас Ригс во своите "Notes on the Grammar of the Bulgarian Language" (1844). Па не беше случајно што и со Берлинскиот договор (1878) Бугарското Кнежество беше создадено само во тие географски рамки, а не во санстефанските граници - според епархиите на Бугарската егзархија. Толку стигнуваа информациите од ареата на босфорското царство. Меѓутоа, и писмени автори од самата Македонија, како Крчовски и Пејчиновиќ, уште во насловите на своите тогаш печатени дела македонскиот го претставија како "болгарски".

Во таква етнокултурно неиздиференцирана, а историски и геополитички недодефинирана внатрешна и меѓународна состојба се најде Македонија во почетните децении на XIX век. Со процесот на постепеното изделување на периферните христијански области на Европска Турција, таа се повеќе стануваше објект на разни интереси и поттик за акција на постепено артикулираните претензии на соседите. И крајно неинформираната, а мошне заинтересирана млада славистичка наука се изразуваше во пазувите на таквиот развиток на сознанијата за овој дел на Европа. Бидејќи и славистиката како наука се зароди и се разви главно во словенските европски земји, таа не беше глува на големодржавните и панславистички обоени стремежи на Русија, но и на национално-политичката чувствителност на потчинетите, а веќе разбудени словенски народи.

Првите импулси на славистичкиот интерес кон словенскиот православен Балкан беше во унисон со империјалните руски воени походи кон Босфор во 20-тите години на XIX век.
Тоа се совпадна со пројавениот потенциран интерес за делото на светите Кирил и Методија, за старословенскиот јазик и неговото потекло. Се бараше нивната татковина и одговорот на прашањето: каде, чиј и каков бил основоположничкиот јазик. Од веќе расположивите извори не беше толку тешко да се посочи Солун во Македонија како татковина на браќата. Но проблем станува етничкото потекло и нивниот јазик. Од видни слависти, како Јернеј Копитар, Франц Миклошич и П. Ј. Шафарик, научно се образлагаше Панонската теорија за потеклото на кирило-методиевскиот јазик. Исходот од битката во славистиката помеѓу панонската и македонската теза, сепак, беше во прилог на македонската.

Така Македонија и македонскиот јазик станаа централен предмет за проучување во словенската филологија. Осамостоената Грција, политички поддржана од заинтересираната Европа, скоро ја почна битката за завојување и на античкото македонско наследство, па следствено и на името. Меѓутоа, скоро сите европски карти територијата и натаму ја маркираа како Македонија, како одделен политички, а постапно и како етнокултурен субјект од Грција. Во тоа барање име на современиот јазик на народот во Македонија беа искажани куриозни називи. Таткото на славистиката Чехот Јозеф Добровски, на пр., во 1822 и 1825 год. рече дека јазикот е наречје на српскиот, дека старословенското писмо може да се нарече "руско, бугарско и српско", а во писмото до рускиот славист П. И. Кепен (1924) кирило-методиевскиот јазик го именува "српско-бугарско-македонски". Рускиот славист А. Х. Востоков се искажува во прилог на бугарскиот, додека А. С. Шишков се застапува за тезата дека рускиот е директен и единствен наследник на старословенскиот јазик.

ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"

КРАЈ
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.

No comments: