МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
"Историа на велики Александра македонца", во 1844 година во Белград!
Се во преломната 1844 година во Белград излезе уште едно фундаментално издание: "Историа на велики Александра македонца, коато описува неговото рождение, живот, јуначество и смрт" во превод на бугарски од карловчанецот Христо П. Василиев Протопопович. Оваа мошне популарна историографска книга имаше и уште две други изданија (Цариград, 1851 и Букурешт, 1867). Така и во печатена форма нашиот човек доби толкување на традиционалните претстави за славата на Александра и за македонската историја воопшто. Затоа и В. И. Григорович во својот објавен извештај за сопствените истражувања во Македонија сведочи: "Во всех видених странах ја не слихал других имен, кроме Александра В. и Марка-кралјевича. Тот и другои живут в памјати у народа в весма обштих образах. Памјат об Александре В., кажетсја, внушена более народу, ибо часто те, которие произносили его имја, не могли иначе објаснит лице его, как ссилајас на даскалов (учителеи), имејуштих о том книги".
АЛЕКСАНДРА В. И МАРКА-КРАЛЈЕВИЧА
Не е случајно ни поврзувањето на Александра со Марко во народните преданија и легенди. Григорович наведува: "В Пеле, на пример, самаја високаја могила, сказивали мне простие, скривает гроб Марка-кралиевича...".
И во поглед на јазикот и историската свест Григорович укажал значајно влијание во поглед на затврдувањето на бугарското маркирање. Но, од друга страна, тој меѓу првите слависти јасно го издвојува македонското од бугарското наречје и ги повлекува основните изоглоси. Григорович пишува: "...ја разделил би всјо област јазика болгарскаго на две половини, в которих различное его употребление можно назват диалектическим. Первојо назову западнујо, ибо она обнимает всјо Македонијо до доспатских гор, вклјочает част подунајској Болгарии до самаго Видина; вторујо - восточнујо, т.е. Страну на восток от Доспата и на север и јог Балкана". Потоа се наведени "самие резкие признаки наречија етих двух областеј". Во согласност со повлечените гранични линии Григорович ги набројува и градовите во Македонија: Неврокоп, Велес, Штип, Ќустендил, Разлог, Дупница, Џумаја, Рила, Солун, Воден, Битола, Охрид, Струга, Серес, Филипопол. Овие граници се нешто поскромни од оние што ги фиксира Венелин, но сепак заоѓаат малку зад етничката географија на Македонија. А така се формираше и свеста за географската карта на татковината што ја помагаат и многубројните европски карти што по XVI век често се печатеа, при што сигурно посебно место зазема картата на Македонија на Ами Буе. Таа доволно романтизирана македонска еуфорија особено ја заплиснува се уште кревката и лита интелектуална средина.
Античката македонска историја ги воодушеви младите учители и свештеници. Македонското име стана белег и на историската свест. Интересот за историјата и културата нагло се зголемува. Античкото наследство се надоврзува на словенската христијанска културна историја. Се возбудува гордост од изворите на словенската писменост и блеснува култот кон Седмочислениците што и без тоа имаше долга традиција по цела Македонија и особено во Охридско.
Се поблиску се оцртуваа географските граници на татковината Македонија. Пиететот кон македонството наоѓа израз и во наглата честа употреба на патронимот Македонски. Затоа и учителот Ѓорѓија Македонски од кривопаланечкото село Радибуш во 1846 год. запишал: "...Славјанското писмо го изучив од татко ми Димитрија Маќедонски, кој така се вика зашто сме Маќедонци, а не Грци, а неговиот татко се викал Јосиф, свјаштеник, а неговиот дедо Стоиман, свјаштеник. И ја прекарот си го зедов Маќедонски, а не по татко ми и дедо ми, за да се знае оти сме Славјани од Маќедонија". Веќе се разгоруваат пропагандните активности од соседството и се заострува борбата против Патријаршијата, но и за обновување на својата Охридска архиепископија. Кон православјето веќе се истакнува словенството и сето тоа под ореолот на македонството. Илустративен е записот од 1867 год. на свештеникот Димитрија, кој меѓу другото сведочи: "...јас, јереј Димитрија, роден сум во с. Огут, Кривопаланечко, и 12 години пастирував во родното село, кога на 1848 лето Господово првенците на градот Крива Паланка ме главија за свештеник, против волјата на Неговото Високопреосвештенство грчкиот кир Гавриил. За моето назначување се заложи најмногу г-н Михаил Македонски, зашто сум родум Маќедонец и службата ја терам по славјански. Од Бога било пишано, моето отечество Македонија да страда од Грците, па тие не ни даваат и денес мир, иако сите знаат дека Македонија била постара држава и од нивното царство. Ние сме си имале наши словенски учители Кирил и Методија, кои ни го оставија нашето словенско писмо. Тие се родум Македонци од Солун, славната престолнина на Македонија. Тоа не ни го признава владиката Грк, па затоа ние не го сакаме да пастирува, туку да си имаме наш архипастир Словен, во веки веков".
ТАТКОЈНАТА ЈЕ ХИЛЈАДИ МАЈКИ
А кога се појави весникот на П. Р. Славејков во Цариград под името "Македонија", младиот прилепски првенец Тоде Ив. Кусев му пишува на редакторот:
"Вашиот весник со самото име го зачуди секого во Македонија до таа мера, што секој трча да види што весник е што го носи името на нашата земја... Весникот кај Грците и гркоманите е дочекан со тага и бес, зашто тие секојпат воделе борба за погрчување на Македонците, уништувајќи ја и Охридската архиепископија - "Искрата на нашата иднина". Но колку да се мачеа да не сопрат да одиме напред, не можеа сосема да го искоренат чувството Македонците да не бидат Македонци. Охрид само пред сто години беше столнина на Патријаршијата основана од Јустинијана, а едно време и светилник за просветување на словенскиот век, но пак не остана назад, зашто не го изгубил семето на своите славни предедовци... Денеска во Охрид - продолжува Кусев - заѕуни народниот глас во деновите на пресветлиот цар Султан нашиот татко А. Азис. Самите досегашни грчки учители, а особено г-н Прличев, кој беше крунисан во Атина, проповедаше во грчки училишта за досегашните наши заблуди. Секоја недела по црквите се пренесуваат трогателни говори за заблудите и досегашната болест од грцизмот и потребата таа сосема да се искорени за да се види бел ден... Не само во Охрид, денеска се разбудуваат и ги бараат своите права и од цела Македонија. Сите гледаат да си отворат училишта, да се воведе служба во црквите на старословенскиот јазик, да не ги оставаат училиштата и народните работи во рацете на еден-двајца што дошле од друго место, кои на секој начин гледаат да спречат се што е народно. Насекаде почнуваат да се воведуваат трговски книги не на грчки, туку на мајчин јазик. Мало и големо се весели под големата сенка на нашиот просветител царот С. А. Азис и се насладуваат на тоа дека си ја осознале својата народност". Такви слова држат по Македонија и други македонски дејци. На пр., Димитрија Миладинов, независно од функцијата грчки учител и близок пријател на послешниот грчки владика и негов најголем непријател Мелетиј, уште во 1830 год. држел разни слова на родниот јазик, па дури оставил и записи во негов македонски превод. Слични слова се зачувани и од други македонски учители и културни дејци (Кузман Шапкарев, Ѓошо Маленко, Јанаки Стрезов и др.). А токму во тоа време Григор Прличев навистина пред своите охриѓани секоја недела држеше будителски беседи на родниот говор. Така, во едно слово од 1866 год. меѓу другото вели: "...Кога госпот ти викат чувајсе, многу појке ти викат да си ја чуваш таткојната. За тоа херколку да бидит чоек шоп и нечесен, пак таткојната му је најмила на векот. Зашчо татко имаме еден, а таткојната је многу таткој. Мајка имаме една, а таткојната је хилјади мајки. Братја имаме пет ели десет, а таткојната је неброани браќа. Еден чоек шчо не си а милвит таткојната појке от татка и мајка и појке от себеси, тој неможит да бидит чесен-чоек...".
Така постепено се градеше свеста за татковината, за своето наспрема другото и туѓото, за долгот кон татковината, при што се профилираа и поимите народ и слобода.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Карта на Македонија од Македонци во Русија!
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
"Историа на велики Александра македонца", во 1844 година во Белград!
Се во преломната 1844 година во Белград излезе уште едно фундаментално издание: "Историа на велики Александра македонца, коато описува неговото рождение, живот, јуначество и смрт" во превод на бугарски од карловчанецот Христо П. Василиев Протопопович. Оваа мошне популарна историографска книга имаше и уште две други изданија (Цариград, 1851 и Букурешт, 1867). Така и во печатена форма нашиот човек доби толкување на традиционалните претстави за славата на Александра и за македонската историја воопшто. Затоа и В. И. Григорович во својот објавен извештај за сопствените истражувања во Македонија сведочи: "Во всех видених странах ја не слихал других имен, кроме Александра В. и Марка-кралјевича. Тот и другои живут в памјати у народа в весма обштих образах. Памјат об Александре В., кажетсја, внушена более народу, ибо часто те, которие произносили его имја, не могли иначе објаснит лице его, как ссилајас на даскалов (учителеи), имејуштих о том книги".
АЛЕКСАНДРА В. И МАРКА-КРАЛЈЕВИЧА
Не е случајно ни поврзувањето на Александра со Марко во народните преданија и легенди. Григорович наведува: "В Пеле, на пример, самаја високаја могила, сказивали мне простие, скривает гроб Марка-кралиевича...".
И во поглед на јазикот и историската свест Григорович укажал значајно влијание во поглед на затврдувањето на бугарското маркирање. Но, од друга страна, тој меѓу првите слависти јасно го издвојува македонското од бугарското наречје и ги повлекува основните изоглоси. Григорович пишува: "...ја разделил би всјо област јазика болгарскаго на две половини, в которих различное его употребление можно назват диалектическим. Первојо назову западнујо, ибо она обнимает всјо Македонијо до доспатских гор, вклјочает част подунајској Болгарии до самаго Видина; вторујо - восточнујо, т.е. Страну на восток от Доспата и на север и јог Балкана". Потоа се наведени "самие резкие признаки наречија етих двух областеј". Во согласност со повлечените гранични линии Григорович ги набројува и градовите во Македонија: Неврокоп, Велес, Штип, Ќустендил, Разлог, Дупница, Џумаја, Рила, Солун, Воден, Битола, Охрид, Струга, Серес, Филипопол. Овие граници се нешто поскромни од оние што ги фиксира Венелин, но сепак заоѓаат малку зад етничката географија на Македонија. А така се формираше и свеста за географската карта на татковината што ја помагаат и многубројните европски карти што по XVI век често се печатеа, при што сигурно посебно место зазема картата на Македонија на Ами Буе. Таа доволно романтизирана македонска еуфорија особено ја заплиснува се уште кревката и лита интелектуална средина.
Античката македонска историја ги воодушеви младите учители и свештеници. Македонското име стана белег и на историската свест. Интересот за историјата и културата нагло се зголемува. Античкото наследство се надоврзува на словенската христијанска културна историја. Се возбудува гордост од изворите на словенската писменост и блеснува култот кон Седмочислениците што и без тоа имаше долга традиција по цела Македонија и особено во Охридско.
Се поблиску се оцртуваа географските граници на татковината Македонија. Пиететот кон македонството наоѓа израз и во наглата честа употреба на патронимот Македонски. Затоа и учителот Ѓорѓија Македонски од кривопаланечкото село Радибуш во 1846 год. запишал: "...Славјанското писмо го изучив од татко ми Димитрија Маќедонски, кој така се вика зашто сме Маќедонци, а не Грци, а неговиот татко се викал Јосиф, свјаштеник, а неговиот дедо Стоиман, свјаштеник. И ја прекарот си го зедов Маќедонски, а не по татко ми и дедо ми, за да се знае оти сме Славјани од Маќедонија". Веќе се разгоруваат пропагандните активности од соседството и се заострува борбата против Патријаршијата, но и за обновување на својата Охридска архиепископија. Кон православјето веќе се истакнува словенството и сето тоа под ореолот на македонството. Илустративен е записот од 1867 год. на свештеникот Димитрија, кој меѓу другото сведочи: "...јас, јереј Димитрија, роден сум во с. Огут, Кривопаланечко, и 12 години пастирував во родното село, кога на 1848 лето Господово првенците на градот Крива Паланка ме главија за свештеник, против волјата на Неговото Високопреосвештенство грчкиот кир Гавриил. За моето назначување се заложи најмногу г-н Михаил Македонски, зашто сум родум Маќедонец и службата ја терам по славјански. Од Бога било пишано, моето отечество Македонија да страда од Грците, па тие не ни даваат и денес мир, иако сите знаат дека Македонија била постара држава и од нивното царство. Ние сме си имале наши словенски учители Кирил и Методија, кои ни го оставија нашето словенско писмо. Тие се родум Македонци од Солун, славната престолнина на Македонија. Тоа не ни го признава владиката Грк, па затоа ние не го сакаме да пастирува, туку да си имаме наш архипастир Словен, во веки веков".
ТАТКОЈНАТА ЈЕ ХИЛЈАДИ МАЈКИ
А кога се појави весникот на П. Р. Славејков во Цариград под името "Македонија", младиот прилепски првенец Тоде Ив. Кусев му пишува на редакторот:
"Вашиот весник со самото име го зачуди секого во Македонија до таа мера, што секој трча да види што весник е што го носи името на нашата земја... Весникот кај Грците и гркоманите е дочекан со тага и бес, зашто тие секојпат воделе борба за погрчување на Македонците, уништувајќи ја и Охридската архиепископија - "Искрата на нашата иднина". Но колку да се мачеа да не сопрат да одиме напред, не можеа сосема да го искоренат чувството Македонците да не бидат Македонци. Охрид само пред сто години беше столнина на Патријаршијата основана од Јустинијана, а едно време и светилник за просветување на словенскиот век, но пак не остана назад, зашто не го изгубил семето на своите славни предедовци... Денеска во Охрид - продолжува Кусев - заѕуни народниот глас во деновите на пресветлиот цар Султан нашиот татко А. Азис. Самите досегашни грчки учители, а особено г-н Прличев, кој беше крунисан во Атина, проповедаше во грчки училишта за досегашните наши заблуди. Секоја недела по црквите се пренесуваат трогателни говори за заблудите и досегашната болест од грцизмот и потребата таа сосема да се искорени за да се види бел ден... Не само во Охрид, денеска се разбудуваат и ги бараат своите права и од цела Македонија. Сите гледаат да си отворат училишта, да се воведе служба во црквите на старословенскиот јазик, да не ги оставаат училиштата и народните работи во рацете на еден-двајца што дошле од друго место, кои на секој начин гледаат да спречат се што е народно. Насекаде почнуваат да се воведуваат трговски книги не на грчки, туку на мајчин јазик. Мало и големо се весели под големата сенка на нашиот просветител царот С. А. Азис и се насладуваат на тоа дека си ја осознале својата народност". Такви слова држат по Македонија и други македонски дејци. На пр., Димитрија Миладинов, независно од функцијата грчки учител и близок пријател на послешниот грчки владика и негов најголем непријател Мелетиј, уште во 1830 год. држел разни слова на родниот јазик, па дури оставил и записи во негов македонски превод. Слични слова се зачувани и од други македонски учители и културни дејци (Кузман Шапкарев, Ѓошо Маленко, Јанаки Стрезов и др.). А токму во тоа време Григор Прличев навистина пред своите охриѓани секоја недела држеше будителски беседи на родниот говор. Така, во едно слово од 1866 год. меѓу другото вели: "...Кога госпот ти викат чувајсе, многу појке ти викат да си ја чуваш таткојната. За тоа херколку да бидит чоек шоп и нечесен, пак таткојната му је најмила на векот. Зашчо татко имаме еден, а таткојната је многу таткој. Мајка имаме една, а таткојната је хилјади мајки. Братја имаме пет ели десет, а таткојната је неброани браќа. Еден чоек шчо не си а милвит таткојната појке от татка и мајка и појке от себеси, тој неможит да бидит чесен-чоек...".
Така постепено се градеше свеста за татковината, за своето наспрема другото и туѓото, за долгот кон татковината, при што се профилираа и поимите народ и слобода.
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Карта на Македонија од Македонци во Русија!
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment