МАКЕДОНСКИОТ ПРЕРОДБЕНСКИ XIX ВЕК
Велика Македонија
Бидејќи списанието ("Лоза" н.з.) се печатеше со една реформирана "македонска" ортографија и со графија што се разликуваше од официјалната бугарска азбука, па се лансираа и некои "македонизми" во фонетиката, во морфологијата и во лексиката што му даваа специфичен белег на "лозарскиот" јазик, во бугарската јавност се крена дотогаш најголема бура што најде највпечатлив израз во бугарскиот официоз "Свобода", кој со редакциска статија меѓу другото напиша: "Луѓето овде имаат други цели - да создадат нов литературен македонски јазик... Следствено, прашањето се сведува кон стремежот да се воведе литературен сепаратизам што природно го влече по себе и политичкиот". Поставувајќи го движењето во еден историски контекст, Редакцијата на "Свобода" потсетува: "Впрочем, не се јавуваат за првпат меѓу Македонците ваков род политички и литературни флугери. Ако не не изневерило помнењето, г. К. Шапкарев едно време, уште на самиот почеток на преродбата на националната идеја на Македонците, беше почнал да пишува книшки на македонското наречје. Неговиот план да создаде посебна македонска писменост пропадна... Кај старите дејци што не учеле во бугарски училишта, ами во грчки, каде што црпеле само омраза против бугарското име, - кај таквите луѓе појавата на идејата за сепаратизам во нивните глави е појава снисходлива, строго не можеш да ја осудиш. А овие господа Шаховци што се групирале околу Лоза, - за нив што да мисли човек? Неодамна, пред 6-7 години, друг еден познат по политичките серсамлаци Македонец, прочуениот Гулапчев, и тој беше почнал да го проповеда сепаратизмот меѓу Македонците, и тој излезе со едно книжуле напишано на македонското наречје". Весникот се лути: "Усилбите на целата интелигенција, на целиот бугарски народ засега се насочени кон глува, бесшумна борба за бугарско национално единство; се арчат и пари, и сили и народна енергија во таа борба со Србите и Грците; не се штеди ништо за да победи идејата дека Бугаринот од Македонија, Тракија и Мизија е син на една и иста мајка Бугарија, дека тој има еднакви обичаи, нарави, јазик, политички стремежи и идеали, - и при сето тоа во предвечерјето на оваа засега неравствена борба во отворена војна, во бугарската престолнина, во срцето на Бугарија, излегуваат луѓе што настојуваат да ги расипат плодовите на толкугодишните усилби, да докажат дека македонските Бугари се одделна нација, со посебен јазик, со посебни историски задачи!"
СЛОВЕНСКО ПЛЕМЕ НАРЕЧЕНО "МАКЕДОНЦИ"
Во друг, потпишан напис, против "лозарите" се прави и паралела со слични појави во словенскиот и несловенскиот свет во Европа: "Русите - вели авторот - пишуваат на московското наречје, исто така недостапно за другите Руси и уште повеќе за Белорусите и Малорусите. Истата појава се забележува во Германија, Франција и во сите европски држави и особено во Белгија, каде што Фламанците не го разбираат францускиот, или Шкотите и Ирците - англискиот и Баварците - прускиот јазик". Авторот согледува дека членовите на Младата македонска книжовна дружина "сметаат дека нивната татковина е Македонија; дека последнава е населена со посебно словенско племе наречено "Македонци"; дека таму се собрале "севозможни надворешни елементи" и дека "лека-по-лека ќе ја подготвуваат бугарската јавност за одделување на Македонија од Бугарија и лека-полека ќе воведуваат зборови од охридското поднаречје што ќе биде литературен јазик на идната Велика Македонија, на чие чело на ќе дојде некој од редакторите на "Лоза" во својство на Филипа или Александра!?!...".
Со жестоки погроми, апсења и земање во бугарската војска Дружината беше разбиена во Софија. Остана духот на "лозарите" и фонетскиот правопис со чувствително македонизи-
раниот бугарски јазик. Уредникот на "Лоза" П. Попарсов во дијалозите во својот расказ "На Мокров" ги употребува посебните графеми за македонските палатални согласки к', г' и н' што ги користеше уште во 70-тите години велешанецот Ѓ. Бојаџиов и кои по една деценија ги кодифицира К. П. Мисирков и конечно беа озаконети во 1945 год.
Манифестациите на националната свест сред емиграцијата најдоа одзив и во самата Македонија. Тоа дојде особено до израз при новото унијатско движење што го поведе скопскиот егзархиски митрополит Теодосија Гологанов во 1891 год. со отфрлање на Бугарската егзархија и истакнување на македонската национална програма со обнова на Охридската архиепископија како унијатска автокефална црква, со македонската нација и македонскиот јазик. Но Бугарската егзархија, пак со помошта и на руската дипломатија и со големи поткупи на турската администрација, успеа да го доведе Теодосија во Цариград и потоа да го конфинира во еден манастир во Бугарија. Во 1892 год. и во Црковно-училишната егзархиска општина во Костур се појавило едно "интелектуалистичко движење меѓу месните учители, кое настојува да бидат отстранети грчката и бугарската пропаганда, а во училиштата да се воведе македонскиот јазик како јазик на наставата". Општината решила во учебната 1892/93 година да биде воведен македонскиот наместо бугарскиот јазик, заради што требало да се подготви програма за предавањата и да се состави граматика со речник на македонскиот јазик. Меѓутоа, и овојпат Егзархијата успеала привремено да го задуши движењето. Уште во 1903 год. К. П. Мисирков, кој и самиот беше близок до "лозарите", оценува дека тие ја поставиле основата на "новото движење" во Македонија, а избеганите македонски интелектуалци во Македонија, како што сведочи и Ѓ. Петров, во 1893 год. станале основачи на Македонската револуционрена организација што по една деценија го организира Илинденското востание и "направи епоха во нашата историа". "По нивна инициатива - пишува Мисирков - се образува во зафатоко на деветдесетите години едно национално сепаратистично движејне со цел да се одделат интересите на македонците од бугарцките со возведуајне на једно од македонцките наречија на степен на литературен jазик за сите Македонци. Орган на тоа сепаратистско движејне на Македонците во Бугарија беше журналот Лоза. Но тоа дуовно движејне на Македонците не се ареса на бугарцкото стамболовцко праителство, које забрани да се издаат Лоза и зафати да гонит Македонците сепаратистии.
ЃОРЧЕ ПЕТРОВ: ДА СЕ ЗДРУЖИМЕ
Самиот идеолог на илинденската револуција Ѓ. Петров беше соработник во петтиот број на продолжението на сп. "Лоза" што го обнови во мај 1894 год. Младата македонска дружина во Софија. Под наслов "Да се здружиме" и со потписот Николаев, Ѓ. Петров меѓу другото пишува:
"Положбата за нас Македонците во текот на овие последни години уште повеќе е влошена. Од една страна најинтелигентното и најзаможното население од Македонија се губи чувствително под несносниот ред и се голта од соседните слободни земји; од друга страна, секоја година со десетици илјади работни раце - неслободни за да си ги обработуваат своите земјишта, си ги напуштаат домовите, оставаат пусто се и заминуваат во странство, од каде што најмалку половината веќе не се враќаат дома; од трета страна, многубројни убиства речиси секој ден се извршуваат таму од незаузданите разбојници. ... Сето ова е една доста јасна слика што ни ја покажува безизлезната положба на нашата мила татковина - Македонија...".
Затоа: "Нашата должност кон својата татковина не се запира само до сувото апелирање. Ние треба да зафатиме една систематска борба и да објавиме војна против нашите тирани... ние сме должни да започнеме една систематска дејност што ќе ја изнесе пред надворешниот свет нашата лоша положба и ќе го постави повторно македонското прашање и прашањето за Одринскиот вилает на зелената маса. Но за една таква дејност е потребно здружување на сите Македонци; ние сите треба да се обединеме и здружено да дејствуваме" (Гане Тодоровски, Македонската книжевност во XIX век, Наша книга, Скопје, 1990, 321-323).
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Трите вилаети на Македонија: Косовскиот, Битолскиот и Солунскиот
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
Велика Македонија
Бидејќи списанието ("Лоза" н.з.) се печатеше со една реформирана "македонска" ортографија и со графија што се разликуваше од официјалната бугарска азбука, па се лансираа и некои "македонизми" во фонетиката, во морфологијата и во лексиката што му даваа специфичен белег на "лозарскиот" јазик, во бугарската јавност се крена дотогаш најголема бура што најде највпечатлив израз во бугарскиот официоз "Свобода", кој со редакциска статија меѓу другото напиша: "Луѓето овде имаат други цели - да создадат нов литературен македонски јазик... Следствено, прашањето се сведува кон стремежот да се воведе литературен сепаратизам што природно го влече по себе и политичкиот". Поставувајќи го движењето во еден историски контекст, Редакцијата на "Свобода" потсетува: "Впрочем, не се јавуваат за првпат меѓу Македонците ваков род политички и литературни флугери. Ако не не изневерило помнењето, г. К. Шапкарев едно време, уште на самиот почеток на преродбата на националната идеја на Македонците, беше почнал да пишува книшки на македонското наречје. Неговиот план да создаде посебна македонска писменост пропадна... Кај старите дејци што не учеле во бугарски училишта, ами во грчки, каде што црпеле само омраза против бугарското име, - кај таквите луѓе појавата на идејата за сепаратизам во нивните глави е појава снисходлива, строго не можеш да ја осудиш. А овие господа Шаховци што се групирале околу Лоза, - за нив што да мисли човек? Неодамна, пред 6-7 години, друг еден познат по политичките серсамлаци Македонец, прочуениот Гулапчев, и тој беше почнал да го проповеда сепаратизмот меѓу Македонците, и тој излезе со едно книжуле напишано на македонското наречје". Весникот се лути: "Усилбите на целата интелигенција, на целиот бугарски народ засега се насочени кон глува, бесшумна борба за бугарско национално единство; се арчат и пари, и сили и народна енергија во таа борба со Србите и Грците; не се штеди ништо за да победи идејата дека Бугаринот од Македонија, Тракија и Мизија е син на една и иста мајка Бугарија, дека тој има еднакви обичаи, нарави, јазик, политички стремежи и идеали, - и при сето тоа во предвечерјето на оваа засега неравствена борба во отворена војна, во бугарската престолнина, во срцето на Бугарија, излегуваат луѓе што настојуваат да ги расипат плодовите на толкугодишните усилби, да докажат дека македонските Бугари се одделна нација, со посебен јазик, со посебни историски задачи!"
СЛОВЕНСКО ПЛЕМЕ НАРЕЧЕНО "МАКЕДОНЦИ"
Во друг, потпишан напис, против "лозарите" се прави и паралела со слични појави во словенскиот и несловенскиот свет во Европа: "Русите - вели авторот - пишуваат на московското наречје, исто така недостапно за другите Руси и уште повеќе за Белорусите и Малорусите. Истата појава се забележува во Германија, Франција и во сите европски држави и особено во Белгија, каде што Фламанците не го разбираат францускиот, или Шкотите и Ирците - англискиот и Баварците - прускиот јазик". Авторот согледува дека членовите на Младата македонска книжовна дружина "сметаат дека нивната татковина е Македонија; дека последнава е населена со посебно словенско племе наречено "Македонци"; дека таму се собрале "севозможни надворешни елементи" и дека "лека-по-лека ќе ја подготвуваат бугарската јавност за одделување на Македонија од Бугарија и лека-полека ќе воведуваат зборови од охридското поднаречје што ќе биде литературен јазик на идната Велика Македонија, на чие чело на ќе дојде некој од редакторите на "Лоза" во својство на Филипа или Александра!?!...".
Со жестоки погроми, апсења и земање во бугарската војска Дружината беше разбиена во Софија. Остана духот на "лозарите" и фонетскиот правопис со чувствително македонизи-
раниот бугарски јазик. Уредникот на "Лоза" П. Попарсов во дијалозите во својот расказ "На Мокров" ги употребува посебните графеми за македонските палатални согласки к', г' и н' што ги користеше уште во 70-тите години велешанецот Ѓ. Бојаџиов и кои по една деценија ги кодифицира К. П. Мисирков и конечно беа озаконети во 1945 год.
Манифестациите на националната свест сред емиграцијата најдоа одзив и во самата Македонија. Тоа дојде особено до израз при новото унијатско движење што го поведе скопскиот егзархиски митрополит Теодосија Гологанов во 1891 год. со отфрлање на Бугарската егзархија и истакнување на македонската национална програма со обнова на Охридската архиепископија како унијатска автокефална црква, со македонската нација и македонскиот јазик. Но Бугарската егзархија, пак со помошта и на руската дипломатија и со големи поткупи на турската администрација, успеа да го доведе Теодосија во Цариград и потоа да го конфинира во еден манастир во Бугарија. Во 1892 год. и во Црковно-училишната егзархиска општина во Костур се појавило едно "интелектуалистичко движење меѓу месните учители, кое настојува да бидат отстранети грчката и бугарската пропаганда, а во училиштата да се воведе македонскиот јазик како јазик на наставата". Општината решила во учебната 1892/93 година да биде воведен македонскиот наместо бугарскиот јазик, заради што требало да се подготви програма за предавањата и да се состави граматика со речник на македонскиот јазик. Меѓутоа, и овојпат Егзархијата успеала привремено да го задуши движењето. Уште во 1903 год. К. П. Мисирков, кој и самиот беше близок до "лозарите", оценува дека тие ја поставиле основата на "новото движење" во Македонија, а избеганите македонски интелектуалци во Македонија, како што сведочи и Ѓ. Петров, во 1893 год. станале основачи на Македонската револуционрена организација што по една деценија го организира Илинденското востание и "направи епоха во нашата историа". "По нивна инициатива - пишува Мисирков - се образува во зафатоко на деветдесетите години едно национално сепаратистично движејне со цел да се одделат интересите на македонците од бугарцките со возведуајне на једно од македонцките наречија на степен на литературен jазик за сите Македонци. Орган на тоа сепаратистско движејне на Македонците во Бугарија беше журналот Лоза. Но тоа дуовно движејне на Македонците не се ареса на бугарцкото стамболовцко праителство, које забрани да се издаат Лоза и зафати да гонит Македонците сепаратистии.
ЃОРЧЕ ПЕТРОВ: ДА СЕ ЗДРУЖИМЕ
Самиот идеолог на илинденската револуција Ѓ. Петров беше соработник во петтиот број на продолжението на сп. "Лоза" што го обнови во мај 1894 год. Младата македонска дружина во Софија. Под наслов "Да се здружиме" и со потписот Николаев, Ѓ. Петров меѓу другото пишува:
"Положбата за нас Македонците во текот на овие последни години уште повеќе е влошена. Од една страна најинтелигентното и најзаможното население од Македонија се губи чувствително под несносниот ред и се голта од соседните слободни земји; од друга страна, секоја година со десетици илјади работни раце - неслободни за да си ги обработуваат своите земјишта, си ги напуштаат домовите, оставаат пусто се и заминуваат во странство, од каде што најмалку половината веќе не се враќаат дома; од трета страна, многубројни убиства речиси секој ден се извршуваат таму од незаузданите разбојници. ... Сето ова е една доста јасна слика што ни ја покажува безизлезната положба на нашата мила татковина - Македонија...".
Затоа: "Нашата должност кон својата татковина не се запира само до сувото апелирање. Ние треба да зафатиме една систематска борба и да објавиме војна против нашите тирани... ние сме должни да започнеме една систематска дејност што ќе ја изнесе пред надворешниот свет нашата лоша положба и ќе го постави повторно македонското прашање и прашањето за Одринскиот вилает на зелената маса. Но за една таква дејност е потребно здружување на сите Македонци; ние сите треба да се обединеме и здружено да дејствуваме" (Гане Тодоровски, Македонската книжевност во XIX век, Наша книга, Скопје, 1990, 321-323).
ВЕЧЕР пренесува дел од најновата книга напишана од академик Блаже Ристовски, главниот редактор на првата "Македонска енциклопедија". Издавач на двотомното историско дело е "ТРИ"
ПРОДОЛЖУВА: Трите вилаети на Македонија: Косовскиот, Битолскиот и Солунскиот
ПОДГОТВИЛ: Де.Т.
No comments:
Post a Comment